Омон м ухтор ш ерлок холмс

БИРИНЧИ КИШ И
Д астурхон йигиш тирилганидан кейин уйга келган бир 
даста янги рўзнома-ойномаларни кўтариб, у ўзига мутолаа 
учун аж ратилган хонага кирди. Аммо дам ўтмай хонадан 
қайтиб чиқиб, апил-тапил кийина бошлади.
Куни б
5
^йи ишда бўлган эрининг кечқурун яна к ^ а г а
чикиб кетиш и аёлларга ёқмайди, албатта. Айниқса, лом-мим 
демай отланишганида, аёлларнинг беихтиёр хаёли қочади.
Эри кийиниб олганини кўриб, эндигина идиш-товокни 
ювиб, уйни йигиш гириш га тушган Зам иранинг ҳам авзойи 
ўзгарди:
- Ҳа, М ансур ака, тинчликми?
- Бир нарса эсимдан чиқибди. И дорага тез бориб 
келиш им керак...
Унинг 
шундай 
ан и қ-ти н иқ 
ж авоб
қайтарганига 
қарамай, Зам ира яна алланималар деб жавради. Лекин 
ҳозир хотинининг гапи М ансурнинг қулогига киргани 
йўқ. Тўгрироги, бунга атайин эътибор бермади. Чайналиб 
ўтириш нинг мавриди эмас, керак бўлса, кейин ҳаммасини 
туш унти ради.
Лабига 
папирос 
қистирганича, 
шош иб 
эш икка 
йўналди.
Аллақачон қуёш қайтган, аммо ҳаво ҳамон кундузгидек 
иссиқ, дим эди. Барча ўзини уй-уйига, соя-салқин богларга 
урганми, к ^ а д а одам сийрак, маш иналар ҳам камайиб 
қолганидан, ш аҳар деярли бўм-бўш.
«Ишқилиб, ф алокат рўй бермаган, ўт чиқмаган бўлсин! 
Худойим, ўзинг асра!»
Боядан бери М ансурнинг ўй-хаёлини шу таҳуликали 
илтиж о эгаллаган эди.
У идорадаги кабинетида яйраб чекиб ўтирганди. 
Ў ртоқлари эшик огзига келиб: «Уйга кетмаймизми? Етар 
энди !» - дейиш ганини ан и қ эслайди. Бироқ шундан кейин, 
қўлидаги папирос нима бўлди? - ўйлагани билан сира 
ёдига тушмаётган эди.
М ансур уйда ҳам, ишхонада ҳам кўпчиликнинг раъйига 
қарар, ҳамма нарсада одамлар билан ҳисоблаш ар эди. 
Фақат... чекиш борасида у бировнинг истак-хоҳиш ини
133

---

инобатга олмасликка одатланган. Уйда боласини тиззасида 
эркалатиб ўтириб ҳам папирос тутатади. И ш хонада т>фт 
томон қогоз эканлигига парво қилмай, кул сепгани-сепган. 
Хўп, буларни қўйинг... Қайсидир йили учоқда саф арга 
кетаётиб, қўлида 50 сўм пул, хизматчи қизни ёнига 
чақириб, олдиндан ж арим а учун м ановини олсангизу мен 
битгагина чекиб таш ласам майлими, деган одам худди шу
— М ансур булади!
Айни сонияда — дилгир ёз оқш омида ҳам, лабида 
папирос, ҳовлиққанича автобус бекатига йўл олган эди.
Бекатда анча туриб қолди. Ниҳоят, сабри чидамай, такси 
ёллаб, идораси жойлаш ган Эски ш аҳарга к ар аб ж >тади..
М аш ина қадим қалъа — С ам арқанд д арвоза томондан 
юриб, ахийри беш қаватли гиштин им орат ёнига келиб 
тўхтади.
М ансур машинадан туша солиб, қарш исидаги бинонинг 
бешинчи қаватидаги ўз хонаси деразасига тикилди. 
Бўйдор акас туплари халал бераётганига қарамай, дераза 
очиқ эканлиги, хонада ҳам осойиш талик ҳукм сураётгани 
кўриниб турарди. Хайрият! Кўнгли бир оз таскин топди.
Лекин у ўт чиқмаганига тугал қаноат ҳосил қилмагунча 
бу ердан кетолмас эди. Ш ошганича ичкарига йўл олди.
Бошини кўксига солинтириб мудраб ўтирган коровул 
чолнинг ёнидан зипиллаб ўтиб, зинадан ю қорига чиқа 
бошлади.
Бино 
бўшаб, 
чироқларнинг 
барчаси 
ўчириб 
к;
5
^йилганидан, зина йўлаги деярли қоронғи эди.
М ансур 
бирон 
нарсага 
қоқилиб кетмаслик 
учун 
эҳтиёт бўлиб, аммо олдинги шаҳд бшхан беш инчи қаватга 
кўтарилди.
Узун йўлак икки ён томонда каттакон ойналар 
борлигидан гира-ш ира ёриш иб турарди.
Бош лиқнинг қабулхонаси олдидан ўтаётиб, М ансурга 
негадир эш ик яхш и ёпилмагандек туюлди. Бирок, бунга шу 
пайт ортиқча аҳамият бермади. Уз каби н ета остонасига 
бориб, чўнтагидан калит чиқарганча, эш икнн очди.
Хона йўлакка нисбатан ҳам ёругроқ эди. Л екин М ансур 
барибир чироқни ёқди. Атрофга олазарак қаради. Ёзув 
столида уюлиб ётган қогозлар устида уюм-уюм кул... 
кулдон гўла эзилган папирос қолдиғи. Хонада тамаки ҳиди
— куюнди бир ҳид ўрнаш иб қол
1
'ан, бироқ М ансурнинг 
бахтига ўт чиқмаган, ёнгин рўй бермаган эди!
134

---

У кўнгли тинчигандан сую ниб-бўш аш иб, каттакон стол 
орқасидаги ю м ш оқ к реслога — ўз ўрнига бир н аф ас ўтиб 
ўтирди. Ш у аснода мириқиб-роҳатланиб биргина папирос 
чеккиси келди! Ҳагто чўнтагидан қути билан гугуртни 
ҳам олди! Аммо ўзи ни тийди. Таш қарига чиқиб чекканим 
маъқул, деган мулоҳазага борди.
Ўрнидан туриб, стол устини папирос қолдиқлари, кулдан 
нари-бери тозалаган бўлди. Яна нима қилсам экан, деб 
столга тикилиб қолди. Столнинг бир чети да чойнак-пиёла 
турар, уларнинг ёнида электр сим гаж ак бўлиб ётарди.
М ансур хонада чекиш дан таш қари, ўт ўчирувчилардан 
яш иринча чойнакка электр кайнатгич солиб, кун и га уч-тўрт 
м арта чой ҳам дамлаб оларди. Ҳ озир уйдан бир rav\ симни 
узиб қўйганмидим, йўқми, деб худди шундай х.аяжонланиб 
келганини ва бекорга овора бўлганини эслади. Узича, 
м енинг ш у иш ларим барибир яхш и эмас, бир кун ўт 
чиқиш и ҳам мумкин, деб ўйлади. Электр қайнатгични стол 
тортмасига ж ойлаб қўйди.
Ниҳоят, чироқни 
5
^
1
ирди.
Тун 
к и ри б
қолган 
эди. 
Л екин 
кўча 
чироқлари 
ёқилганидан, хона боягидан ҳам ёруг, ҳамма нарса кўзга 
ойдин таш ланиб турарди.
У эш икни қулфлаганича тезр о қ бинони тарк этишни 
мўлжаллади. Бироқ йўлакдан изига қайтаётиб, беихтиёр...
...бош лиқнинг қабулхонаси о.хдида тўхтади. Унга яна 
негадир эш ик яхш и ёпилмагандек туюлди.
М ансур яқинлаш иб, ҳалқани тортди.
Эш ик ҳақиқатан ҳам очиқ эди.
М ансур котиба қизнинг баъзан эш икни беркитмай 
уйига ж ўн аб қолиш ини олдин ҳам кузатганди. Гарчи 
бунинг ўзига ҳеч дахли бўлмаса ҳамки, у ҳози р алланечук 
ғижинди. Бу одамлар ўз ишини ҳам 'i-yrpH бажармайди, деб 
ўйлади.
Кейин, ш унчаки қабулхонага мўралади.
Бош лиқнинг каби н ета эшиги ҳам негадир очиқ эди.
М ансур ш уурсиз ҳолатда бир қадам олдинга босди.
Ҳ алигина унинг хонасида бўлганидек, кўчадан тушган 
нурдан каби н ет ичи ёриш иб турарди. Ҳамма нарса 
кундуздаги сингари ўрни-ўрнида. Қ изиқ жойи... бошлиқ 
ҳам шу ерда эди! Уларнинг бўлим бошлиги — Рустам 
Қўргонов, столдан ён томонда, креслода бош ини орқага 
ташлаб, қандайдир қийш айиб ўтирарди. У майкачан, яланг
135

---

оёқ эди. О қ кўйлаги берироедаги курсилардан бирига 
«кийдирилган». Туфли билан пайиоғи ерда «сочилиб» 
ётарди.
М ансур эсанкираб, бир лаҳза донг қотиб қолди.
Қўргонов бугун бош қалардан ярим соатча бурун 
хайрлаш иб ишхонадан чиқиб кетган эди. Умуман, у ишга 
кечроқ келиб, эртароқ кетаверарди. Бош лиқнинг қачондир 
иши кўпайиб, оқш омлари идорада қолганини ҳеч ким 
эсламасди. Айниқса, унинг бу ерда ҳозиргидек алпозда 
ўтириш и ақлга сигмайдиган ҳол!
М ансурнинг ўрнида шу пайт ж уръатли, қатъиятли бир 
киш и бўлганида, албатта, остонада ҳайратланиб-гангиб 
турмасдан, нима ran эканлигига қизиқсиниб чироқни 
ёқар, жилла қурганда келганини билдириб, йўталиб 
қўярди. Лекин М ансур табиатан камсуқум, ўта мулоҳазали 
йигит эди. Бунинг устига, у аввалдан ҳар қандай катгароқ 
лавозимдаги 
киш идан 
ич-ичида 
қўрқар, 
оддий 
бир 
муносабатда бўлишдан ҳам баъзан ҳайиқарди. Қўргонов 
тугрисида М ансур бемаҳалда нега бу ерда ўтирибди, бирон 
кўнгилсиз воқеа рўй берганми ёки бекорчиликдан келиб 
ҳордиқ чиқаряитимикин, деган хаёлга борди. Аммо бу 
саволларга ж авоб топиш дан кўра, унга ўзининг бу ерга 
бехосдан келиб қолганини ош кор қилмаслик ўнгайроқ 
туюлди.
У соядек сур или б, қайтиб йўлакка чиқди.
М ансур зинадан пастга тушганида, боя пинакка кетган 
қоровул чол энди хаёл сурибми, кўча эшиги олдида 
серрай иб турарди.
- Ҳа, ўглим, нима гап?!
Қария, афтидан, уни иш хонада бир оз тутилиб қолган, 
деб ўйлаганди. Қоровул чолга разм солиб, М ансурнинг 
хаёлидан, 
бу 
менинг 
кирганимни 
пайқамаганидек, 
Қ ўргоновнинг қайтиб иш хонага келганини ҳам сезмаган, 
албатта, деган ran ўтди.
У бир кўнгли, қарияга бош лиқ тўгрисида кўрган- 
билганини айтмоқчи ҳам бўл^\и. Лекин шу ондаёқ бу 
ф икридан қайтди. Тилидан илиниб нима қилади!
Кўчага чиқиб, папирос тутатди.
Унинг хаёлини — балодан нари, деб қочгани билан, 
барибир, Қўргонов тўгрисидаги саволлар тарк этмаган эди. 
«Бемаҳалда нега кабинетда аж и б бир алпозда ўтирибди? 
Бирон кўнгилсиз воқеа рўй берм аган м икин ?!»
136

---

К ўчанинг иккинчи бетига ўтиб, шош масдан дарахтлар 
панасидаги ўтиргичда ярим соатлар чамаси чекиб ўтирди. 
У панадан Қўргоновнинг каби н ета д еразаси га тикилиб, 
балки ўрнидан туриб чироқни ёқар, деб кутди. Аммо чироқ 
ёнмади.
М ансур деразадан таш қари, иш хона эш игини ҳам 
пойлади. Бош лиқ ахир, идорадан уйига чиқиб кетиш и 
мумкин-ку!
Л екин эш икда ҳам ҳеч ким кўринмади...