Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

Kurs ishi mavzusining belgilanishi.

Kurs ishining maqsadi va vazifalari. Kurs ishining maqsadi o’zbek tilshunosligida sodda gaplar tasnifini tadqiq etish.

Kurs ishida nazarda tutilgan asosiy maqsadga quyidagi vazifalarni bajarish orqali erishiladi:

• 
  Tilshunoslikda nutqiy gapning asosiy belgilarini va yuzaga chiqish sabablarini o’rganish;
  
• 
  Sodda gaplarning shakllanishida muhim omillarni tadqiq etish;
  
• 
  Lisoniy sintaktik qoliplarni tahlil qilish va eng kichik sintaktik qolipni belgilash;
  
• 
  Sodda gaplarning tarkibi va o’zaro munosabatini tahlil qilish
  

Kurs ishining tadqiq obyekti va metodi.O’zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti Islom Karimovning, shuningdek, yurtimiz tilshunos olimlari - A.G’. G’ulomov, M.A.Asqarova, R. Sayfullayeva va boshqalarning ilm-fan taraqqiyoti bilan bog’liq qarashlariga tayanildi. Tadqiqotda obyektiv borliq va uni ifodalovchi til materiallari hamda mohiyat va hodisa, imkoniyat va voqelik, umumiylik va xususiylik, shakl va mazmun munosabatlari kabi falsafiy kategoriyalar orqali tadqiq etildi. Tadqiqot jarayonida transformatsiya, mazmuniy interpretatsiya, zidlash, komponent tahlil, analiz, sintez metodlari va qiyoslash usulidan foydalanildi.

Kurs ishining ilmiy va amaliy ahamiyati. Sodda gaplarning sintaktik hodisalarini yoritishdamaktab grammatika darsligi bilan bog’lanishva izchilligini saqlashga, ilmiy prinsip birligini buzmaslikka, metodik prinsiplarga, grammatik qoidalarini izohlash uchun keltirilgan misollarniturli badiiy asarlardan tanlashga, ularning yoritilayotgan grammatik hodisa uchun tipik bo’lishiga alohida e’tibor berildi. Sodda gaplarni o’zlashtirishda birmuncha murakkabliklar bo’lganligi bois misollar ko’paytirildi. Shuningdek, kurs ishining o’quvchilar uchun ham qo’llanma ekanligi nazarda tutildi.

Kurs ishining tuzulishi.

KIRISH

Mavzuning dolbzarligi: O’zbekiston Respublikasining Prezidenti Shavkat Mirziyoyev ta‘kidlaganlaridek, ― “Bugungi globallashgan dunyoda tillarning bir-biriga o’zaro ta’siri, jumladan, chetdan so’z qabul qilish ko’lami va sur’ati ortib bormoqda. Afsuski, yurtimizda bu jarayon aniq tizim va ilmiy yondoshuvlarsiz yuz berayotganini tan olgan holda, mavjud holatni bartaraf etish uchun ta’sirchan choralar ko’rish lozim.” Tilshunoslik sohasida ham zamon talablariga javob beradigan yetuk tadqiqotlar yaratish hozirgi kunning muhim vazifalaridan biridir. Zero, “Endilikda ilm-fan yangi yo’llar ochishi, sifat jihatidan yangi texnologiyalarni jadallik bilan yaratishi, jamiyatning yangi holatga o’tishini ta‘minlashi lozim”. Shuningdek, ”...fan ijtimoiy jarayonlarga faol ta‘sir etadigan, bizga, ya‘ni amaliyot xodimlariga ishimiz mazmuni va xarakterini belgilab beradigan, o’zini – o’zi sozlab turadigan va o’zini o’zi boshqaradigan sistemaga aylanishi kerak”. ”Ilmu fan sohasidagi harakatlarimiz ham, ilmiy ishlarimiz va yutuqlarimiz ham dinyodagi eng ilg‘or mezonlar bilan o’lchanishi lozim”. Bu fikrlar o’zbek tilshunosligi faniga ham taalluqlidir. Negaki, XX asr oxiri XXI asr boshlarida o’zbek tilshunosligining to’plangan boy daliliy ashyoni dialektik metodologiya asosida o’rganishga kuchli zamin tayyorlab, o’zi esa turg’unlik holatida edi. O’zbek tilshunosligining fidoiylari H.Nematov, E.Begmatov, N.Mahmudov, A.Nurmonov, R.Sayfullayeva kabi olimlar ushbu dolzarb muammolar bo’yicha respublika matbuotida chiqish qildilar. Ular adabiy til me’yorlarini belgilash, ta’limning turli bosqichi uchun zarur o’quv qo’llanmalari, darsliklar va lug’atlar yaratish va ommalashtirishni muvaffaqiyat bilan bajardi. Mustaqillik yillarida esa o’zbek substansial tilshunsligi shakllandi va qisqa muddatda jiddiy yutuqlarni qo’lga kiritdi. Ular asosida o’rta maktab ona tili darsliklari butunlay yangilandi.

Hozirgi kunda globallashuv va

Tildan foydalanish fikrni shakllantirish va bayon qilishdan iborat. Bu esa gap orqali amalga oshar ekan, demak, til yaxlit vujud sifatida sintaksisda namoyon bo’ladi.