O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1  Shacht  R.  Alienation.  London,  1972.

2  Уша  acap.

369

---

kuchi»  (1962-y.),  «Autsayder  izidan»  (1965-y.)  asarlarida  har 

tomonlama  tahlil  qilindi.  Minglab-millionlab  ingliz  fuqarolari 

ma’naviyati  zaiflashib  borayotganligi  isbotlab  berildi.  Ma’naviyati 

tanazzulga  uchragan  bunday  kishilami  K.Uilson,  M.Xaydegger 

aytgan  «autsayderlarga 

0‘xshatadi»1.

Kolin  Uilson  fikriga  muvofiq,  autsayder  —  hammaga  o'xshash 

odam,  lekin  uning  qiliqlari,  fikrlash  madaniyati  g'alati.  Maqsa- 

di,  intilishlari  boshqalamikidan  mutlaqo  farq  qiladi.  O'sha  g‘alati 

kimsa,  ya’ni  autsayder  jamiyatning  ustiga  chiqib  olishga  intila- 

di,  hatto  uning  sudyasi  bo'lishga  harakat  qiladi.

Uilson  individning  autsayderga  aylanishini  madaniy-ma’naviy 

aspektda  ham,  psixofizik  aspektda  ham  alohida  bir  mezon  bilan 

ajratib  ko‘rsatish  zarur,  deb  hisoblaydi.  Chunki  u  yoki  bu 

shaxs  emansipatsiyasining  asosidabiron  holatning  prinsipial  ta’siri 

emas,  balki  irratsional  holatning  ta ’siri  yotadi,  deb  tushunti- 

radi.

Kolin  Uilson  «autsayderlar»  ma’naviy  qiyofasini  ta’sirlashda 

nemis  klassik  falsafasining  tadqiqotchilaridan  biri  Osvald  Ship- 

ingler  (1880— 1936-y.)  va  o‘z  vatandoshi  Arnold  Toynbi  (1889— 

1975-y.)  qarashlariga  asoslanadi.  Arnold  Toynbi  fikrlarini  hech 

qanday  o'zgarishsiz  davom  ettirgan  K.Uilsonning  e’tirof  etishicha, 

autsayderlar  yashayotgan  jamiyat  ma’naviy  chirigan,  tubanlash- 

gan.  Shuning  uchun  bunday  jamiyatda  yashagan  kishiga  faqat 

instinktlar  turtki  beradi.  Autsayder  yolg'iz,  xudbin  individ  si- 

fatida  jamiyatga  qarshi  bir  o‘zi  qo‘zg‘alon  ko‘taradi.  Lekin  in­

soniyat  qo‘lga  kiritgan  sivilizatsiya  yo‘q  bo'lib  ketish  arafasida 

turganda,  uni  vayron  qilib  tashlashga  qodir  bo'lgan  kuchlar 

tayyor  bo‘lib  turgan  bir  paytda,  instinkt  o'zini  o‘zi  himoya  qila 

olmaydi,  xuddi  shunday  paytda  zukko  intellektual  ong  zarur 

bo'ladi.  Uilsonning  ta ’kidlashicha,  ana  shunday  ong  —  dindir. 

Faqat  universal  din  eski  sivilizatsiya  o‘rniga  yangi  sivilizatsiya- 

ning  qaror  topishini  ta ’minlashi  mumkin.  Shunday  qilib,  K. 

Uilson  dinning  zarur  ekanligini,  uni  har  tomonlama  boyitish 

lozimligini  e’tirof  etadi.  Yangi  sivilizatsiyani  vujudga  keltirishda 

eng  muhim  umid  dinda,  deb  biladi2.

K. Uilsonning  ekzistensializm  taraqqiyotiga  qo'shgan  eng 

muhim  hissalaridan  biri  —  nemis  faylasufi  E.Gusserl  tomonidan