O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

226

---

d)  Kubraviyada  inson  tavsiri

So‘fiylik  ta ’limotining  nazariy  asosi  bo‘lgan  tasaw uf  falsafa- 

sining  eng  muhim  yo‘nalishlaridan  biri  kubraviyadir.  Kubraviya 

tasaw uf  falsafasining  boshqa  yo'nalishlaridan  nafaqat  insonni 

ruhiy-ma’naviy  kamolotga  olib  boruvchi  yangi  yo‘l,  yo‘nalish, 

usul  ekanligi  bilan,  balki  inson  ruhiy-ma’naviy  olamining  shakl­

lanishi  jarayonini  bilishga  e’tibomi  qaratgani  bilan  tubdan  farq 

qiladi.  Unda  inson  faqat  ilohiyot  sirlarini  bilishga  intiluvchi, 

o‘zini  butunlay  unutib  qo‘ygan  mavjudot  emas,  balki  o‘zini 

qayta  qurish  uchun  real  ijtimoiy  imkoniyatlarga  ega  bo‘lgan 

bunyodkor  sifatida  talqin  qilinadi.

Kubraviya  tariqati  tufayli  tasaw uf  so'flzmning  chinakam 

nazariy  asosi  bo‘lgan  falsafiy  dunyoqarashga  aylandi,  amaliy- 

axloqiy  urf-odatlar,  turmush  tarzi,  xususan,  tarkidunyochilik, 

zohidlik  doirasidan  chiqib,  haqiqiy  inson  falsafasi  tomon  burib 

yuborildi.  Boshqacharoq  qilib  aytganimizda,  tasawufga  kubraviya 

inson  muammosini  olib  kirdi.  Kubraviya  tariqatining  asoschisi 

xorazmlik  mashhur  alloma  Ahmad  ibn  Umar  Abdul  Janob 

Najmiddin  al  Hevaqiy  al-Xorazmiydir  (1145—1221-yillar)1.  0 ‘z 

navbatida,  kubraviya  tasavvufini  Abu  H am id  G ‘azzoliy 

M o‘hyiddin  Arabiy  asoslagan  vaxdati  vujud  ta’limotidagi  futuv- 

vat  bilan  chambarchas  bog‘ladi.

Najmiddin  Kubro  o‘z  zamonasining  mashhur  shayxlari  Ruz- 

bexon  Misriy  (1189-yilda  vafot  etgan),  Ammor  Yosir  (1187- 

yilda  vafot  etgan),  Ismoil  Qasriylardan  (1183-yilda  vafot  etgan) 

saboq  oldi  va  dinning  yulduzi  darajasiga  ko‘tarildi.  U  noyob 

qobiliyatlar  va  xislatlarga  ega  bo‘lgan  shaxs  edi.  Hatto  unda  inson 

miyasidagi  flkr-mulohazalami  o'qish  xislati2  mavjud  bo'lib,  uning 

nazari  tushgan  kishida  valiylik,  ya’ni  Xudoga  yaqinlik  alomatlari 

paydo  bo‘lardi.  Shuning  uchun  ham  Kubro  musulmon  ma’naviy 

olamida  valiylami  tarbiyalovchi,  «Valiytarosh»  laqabiga  muyassar 

bo‘ldi.  Najmiddin  Kubroning  diniy-falsafiy  qarashlari  «Tasawuf- 

ning  o‘n  asosiy  qoidasi»  («Al-usul  ul-ashara»),  «Sulik  haqida