O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1 

Yassaviy  merosini  har  tom onlam a  o ‘rganishda  turkiyalik  olimlar  M ertol 

Tulum ,  M ehm et  Tulum ,  Kam ol  Erarslon,  mojor  olim i  Andraj  Bodrakligeti, 

o ‘zbek  olim i  Ergash  Fozilovlarning  xizmatlari  tahsinga  sazovordir.

239

---

rounnahrda  keng  tarqalgan  tasavvuf  tariqatlaridan  yassaviyaga  asos 

soldi.  Rivoyatlarga  qaraganda,  u  125  yil,  boshqa  birida 

ta’kidlanishicha,  133  yil  umr  ko‘rgan.  Oltmish  uch  yoshga 

yetgach,  yer  ostida  hujra  qazdirib,  chillaga  kirgan.  Qolgan  umrini 

toat-ibodat,  zikr-u  sano  o‘qish,  ijod  qilish  bilan  o‘tkazgan. 

Dastlabki  saboqni  turkistonlik  ustozi  Shayx  Arslonbobodan, 

Buxoroga  kelgach,  Yusuf  Hamadoniydan  oldi.

Ahmad  Yassaviy  Yusuf  Hamadoniy  vafotidan  so‘ng  Buxoro 

madrasalarida  ustozlik  qildi.  Madrasa  toliblariga  Kalomulloh,  Hadisi 

Sharifdan  dars  berdi.  Yetuk  olim,  ya’ni  shayxul  islom  darajasiga 

ko‘tarilgach,  ona  vatani  Turkistonga  qaytdi.  0 ‘tror  yaqinidagi 

Yassida  qo‘nim  topdi  va  islom  madaniyatini  targ‘ibot  va  tash­

viqot  qila  boshladi.

Ahmad  Yassaviy  Buxoroda  o‘qigan  va  yashagan  yillarida  tasav- 

vufning  tariqatlaridan  biri  malomatiya  qoidalari  bilan  tanishdi.  IX 

asrda  vujudga  kelgan  malomatiya  tariqati  Nishopur  tasavvuf  makta- 

biga  mansub  edi.  Malomatiya  maktabi  namoyandalari  inson  o‘zini 

o‘zi  har  qanday  axloqsizliklardan  poklashga  qodir,  degan  g‘oyani 

olg‘a  suradilar.  Ularning  fikriga  asosan,  insonning  o‘zini  o‘zi  pok- 

lash  jarayoni  o‘ta  pinhona,  xufyona  olib  borilishi  zarur  edi.

Malomatiya  tariqati  talablariga  ko‘ra,  inson  o‘zini  o‘zi  har 

tomonlama  tergab  turishi,  vaqti-vaqti  bilan  taftish  qilishi,  o‘z 

kundalik  faoliyatidagi  nuqsonlar,  qusurlarni  tahlil  qilishi  orqali 

asta-sekin  barkamollikka  ko‘tariladi.  Yomon  qiliqlardan  tezroq 

qutulishi,  yaxshi  fazilatlar,  xislatlarni  o‘zida  pinhona  saqlashi 

malomatiya  tariqatining  eng  muhim  talablaridan  biri  edi.  Inson 

o‘zidagi  nuqsonlarni  o ‘zi  bartaraf  etishi  uchun  kuchli  iroda, 

matonatga  ega  bo‘lishi  talab  etilardi.  Ahmad  Yassaviy  o‘z  ijodi- 

ning  dastlabki  yillarida  malomatiya  tariqatining  yirik  namoyanda- 

si  darajasiga  ko‘tarildi.  Malomatiya  axloqiy  talablari  asosida  fikr- 

mulohaza  yuritib,  insonni  hamisha  o‘ziga  o‘zi  tanqidiy  ko‘z  bilan 

qarashga  da’vat  etadi.  Qilgan  gunohlariga  iqror  bo‘lishga  chaqira- 

di.  Tavba  qilish,  gunohlarni  tan  olish  —  poklanish  alomatidir. 

Gunohkorlik  faqat  aybga  va  aybdorlikka  iqror  bo‘lish  degani 

emas,  eng  muhimi,  inson  o‘zi  aybining  mohiyatini  ilg‘ab  oli- 

shi,  tushunib  yetishidan  iboratdir1.