O zbekiiton fayi a L l I lari 4illiy jamiyaii nashkiyol

1  Abu  Ali  ibn  Sino.  Tib  qonunlari.  Birinchi  jild.  Toshkent,  1994.

155

---

larni,  inson  ustidan  qilingan  har  qanday  zo‘ravonlikni  qoralay- 

di,  chinakam  axloq  hamisha  ilmga,  biJimga  asoslanishiga  e’tiborini 

qaratadi.

0 ‘rta  asr  m usulm on  faylasuflari ning  erkin  fikrlash 

an’analarini  davom  ettirgan  Abu  Ali  ibn  Sino  insonni  kamo- 

lotga  yetkazuvchi  kuch  —  chinakam  muhabbatdir,  deb  biladi. 

Uning  fikriga  asosan,  muhabbat  umuminsoniy  voqea  bo‘lib, 

insonga  «koyhaniy  (kosmik)  quwat»  ato  etadi.  Muhabbat  in­

sonning  butun  ruhiy-ma’naviy  olamini  qamrab  oladi,  ezgulik- 

ka,  xayrli,  savob  ishlarga  undaydi.  Lekin  ishq-muhabbat  ham i­

sha  ham  ezgulikka  olib  boravermaydi.  Chunki  muhabbatning 

ikki  qutbi  bor.  Birinchi  qutbi  yaxshilik,  ezgulikka  qaratilgan 

bo‘lsa,  ikkinchi  qutbi  insondagi  hirsiy-hayvoniy  istaklarni 

uyg‘otishga  qaratilgan  bo'ladi.  Mabodo  inson  tanasidagi  o ‘sha 

hirsiy-hayvoniy  quw at  g‘olib  kelsa,  uning  ruhiy-ma’naviy  ola- 

mi  yemiriladi,  inson  baxtsizlikka  giriftor  bo'ladi.  Agar  inson­

ning  ruhiy-ma’naviy  olamida  «Aqli  kull»  ustuvorlik  qilsa  u, 

shubhasiz,  baxt-saodatga  erishadi.

Abu  Ali  ibn  Sino  o‘zining  «Solomon  va  Absol»1  asarida 

insonning  ruhiy-ma’naviy  yetukligini  va  o‘z  navbatida  insonni 

ruhiy-ma’naviy  tubanlashuvini  tasvirlashga  harakat  qiladi.  Asarda 

insonning  ruhiy-ma’naviy  yetukligi  ukaning  akaga  sadoqati  yor­

damida  tasvirlansa,  insonning  ruhiy-ma’naviy  tubanlashuvi  Ab- 

solning  akasi  Solomonning  yengiltak,  zohiriy  go‘zallikka  o‘ch 

xotini  misolida,  uning  turli  makr-u  xiylalarini  tasvirlash  orqali 

ochib  beriladi.  Solomonning  xotini  hayvoniy-shahvoniy  hirsga 

berilib,  o‘z  qaynisi  Absolni  tuzog'iga  tushurishga  kecha-yu  kun- 

duz  harakat  qiladi.  0 ‘z  maqsadiga  erishish  uchun  turli-tuman 

g‘ayriinsoniy  qiliqlar,  makr-u  hiylalardan  ustakorlik  bilan  foy- 

dalanadi.  Lekin  yanganing  ruhiy-ma’naviy  tubanlashuvidan  Ab- 

solning  ruhiy-ma’naviy  yetukligi  ustun  keladi.  Axloqiy  tubanlik 

ustidan  axloqiy  yetuklik  g‘alaba  qiladi2.