O. F. Fayzullayev, O. O. Fayzullayev, L. U. Maxmudov

Variant	A	B	C	D
E
Modda	Ag2CO3	Cd(CN)2	Ag2SeO4	Ni(OH)2	PbSO4
, %	0,00356	0,02225	0,024	0,00014	0,00394

(Javob: 8,6·10^-12; 1·10^-8; 1,2·10^-9; 1,4·10^-14; 1,7·10^-8).
8.93. 0,000027 M AgNO₃ eritmasiga 0,000076 M HCl eritmasidan teng hajmda qo‘shilganda cho‘kma tushadimi?
Yechish: Eritmalarni aralashtirganda ularning konsentratsiyalari kamayadi. Bu konsentratsiyalar quyidagi formulalar yordamida aniqlanadi: va , bu erda V₁ va V₂ – eritmalar hajmlari, ml; c₀₁ va c₀₂ – shu eritmalarning konsentratsiyalari, mol/l. Berilgan masalada V₁=V₂ bo‘lganligi uchun
M va M.
Bu qiymatlar eruvchanlik ko‘paytmasi formulasiga qo‘yilsa: K^o_s=[Ag⁺][Cl^-]=(1,35·10^-5)(3,8·10^-5)=5,13·10^-10.
Hisoblangan qiymat 3-jadvalda berilganidan katta, demak, cho‘kma tushadi.
8.94. Hajmi V_A, konsentratsiyasi c_A bo‘lgan A modda eritmasiga hajmi V_B, konsentratsiyasi c_B bo‘lgan B modda eritmasidan qo’shganda cho‘kma tushish–tushmasligini hosil bo‘ladigan cho‘kmalarning eruvchanlik ko‘paytmasi (K^o_s) qiymatlari asosida aniqlang.

Variant	A	B	C	D	E
Modda, A	BaCl2	AgNO3	Pb(NO3)2	FeCl2	BaCl2
VA, ml	100	100	50	10	1
cA	0,000006	0,0000007	0,000075	5·10^-8	4,5·10^-5
Modda, B	Na2SO4	KBr	K2CrO4	Na2S	Na2CO3
VB, ml	100	50	100	90	99
cB	0,000006	0,00054	0,000004	3,4·10^-5	2,4·10^-5
K^os	1,08·10^-10	5·10^-13	2,8·10^-13	3,4·10^-17	4,9·10^-9

(Javob: A, E – tushmaydi; B, C, D – tushadi).

9. Elektrolitik dissotsiatsiya

9.1. Dissotsiatsiya darajasi va konstantasi
Elektrolitlar suvli va boshqa eritmalarda ionlarga dissotsilanadi. Agar HA turidagi kislota suvdagi eritmada mavjud desak, u ionlarga quyidagicha dissotsilanadi:
HAH⁺+A^-.
Shu muvozanat uchun massalar ta’siri qonunining matematik ifodasi yozilsa: (9.1) hosil bo‘ladi. Bu erda  dissotsiatsiya konstantasi; va  dissotsiatsiya natijasida hosil bo‘lgan ionlar konsentratsiyalari, mol/l;  dissotsilanmay qolgan HA konsentratsiyasi, mol/l.
Modda dissotsilangan qismining jami qismiga nisbati dissotsiatsiya darajasi deb yuritiladi: , (9.2) bu erda  dissotsiatsiya darajasi; , ,  moddaning dastlabki konsentratsiyasi (mol/l), miqdori (mol) yoki zarrachalari soni; , ,  moddaning dissotsilangan qismi konsentratsiyasi (mol/l), miqdori (mol) yoki zarrachalari soni. (9.1) tenglamaga moddaning dissotsilangan va dissotsilanmay qolgan qismlari (9.2) tenglama asosida konsentratsiya orqali ifodalab qo‘yilsa: (9.3) kelib chiqadi. Oxirgi tenglama Ostvaldning suyultirishqonunini ifodalaydi. Bu tenglama yordamida kislota va asoslarning dissotsiatsiya konstantalari, dissotsiatsiya darajalari, konsentratsiyalari topilishi mumkin.
Ayrim kuchli va kuchsiz kislota va asoslarning dissotsiatsiya konstantalari va ularning ko‘rsatkichlari 2-ilovada keltirilgan. Masalalarni yechishda ulardan foydalanish tavsiya qilinadi.
9.1.Eritmadagi H⁺ va CH₃COO^– konsentratsiyasi 1,3·10^-3 mol/l ekanligi ma’lum bo’lsa, 0,1 M CH₃COOH eritmadagi kislotaning dissotsiatsiya konstantasi va dissotsiatsiya darajasini toping.
Yechish: Kislotaning eritmadagi dissotsiatsiya darajasi (9.2) tenglamaga ko‘ra: % bo’ladi.
Kislotaning dissotsiatsiya konstantasini quyidagi ikki usul yordamida topish mumkin.
Birinchi usul. Kislotaning dissotsilanish tenglamasi:
CH₃COOHH⁺+CH₃COO^–
bo‘ladi. Bunga muvozanat konstantasi ifodasi tatbiq etilsa:

hosil bo‘ladi.
Ifodadagi , . Bu qiymatlarni yuqoridagi formulaga qo‘ysak: .
Ikkinchi usul. (9.3) tenglamaga baholangan dissotsiatsiya darajasi va konsentratsiya qiymatlari qo‘yilsa:

hosil bo‘ladi. Har ikkala usulda ham kuchsiz kislota va asoslar uchun maxrajda keltirilgan ayirmalarni mos ravishda:
0,11,310^-30,1 va 11,310^-21
deb olish mumkin. Agar ayirmaning qiymati sezilarli o‘zgarsa, bunday qilish mumkin emas.
9.2. Agar chumoli kislota 0,46 % eritmada 4,2 % dissotsilangan bo‘lsa, uning dissotsiatsiya konstantasi qanday bo‘ladi? (Javob: 1,8410^-4).
9.3. Agar 0,1 M eritmada nitrit kislota 6,6 % dissotsilangan bo‘lsa, uning dissotsiatsiya konstantasi topilsin. (Javob: 4,3610^-4).
9.4. 0,6 M sirka kislota eritmasidagi vodorod ioni konsentratsiyasi topilsin.
Yechish: Bu masalani yechish uchun kislotaning dissotsiatsiya konstantasidan foydalaniladi (2-ilova).
CH₃COOHH⁺+CH₃COO^–
muvozanatga ko‘ra eritmadagi bo‘lganligi uchun ularni bittasi orqali ifodalash mumkin. Agar shunday qilinsa

Bundan: .