1. Har bir masalada avval masalaning qo’yilishi, ya’ni masalada berilgan boshlang’ich qiymatlar va masalaning maqsadi (topilishi kerak bo’lgan natijaviy miqdorlar) aniqlanadi

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI

OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI QARSHI FILIALI



Ki- 12_19c guruhi talabasi Qarshiyev Umidulloning

Dasturlash fanidan

MUSTAQIL ISH

 

 

 

Qarshi:2021

Masalalarning yechilishida quyidagi bosqichiardan iborat ekanligini ko’rish mumkin:

1. Har bir masalada avval masalaning qo’yilishi, ya’ni masalada  berilgan boshlang’ich qiymatlar va masalaning maqsadi (topilishi kerak bo’lgan natijaviy miqdorlar) aniqlanadi.

2. Masalani yechish uchun zarur bo’lgan formulalar, boshqacha aytganda matematik munosabatlar hosil qilinadi.

3. Masala yechimidagi amallar (formulalar, munosabatlar)ni bajarish ketma-ketligi aniqlanadi.

4. Natija olish va tahlil etish.

Yuqoridagi kabi boshqa masalalarni ham kompyuter yordamida hal etish mumkin va u yuqoridagi 4 bosqichga qo’shimcha amallarni kompyuter tushunadigan tilga o’girish va kompyuter xotirasiga kiritish kabi bosqichlarni o‘z ichiga oladi:

1-BOSQICH: Masalaning qo’yilishi Masalaga mos boshlang’ich qiymatlar va natijaviy miqdorlar aniqlanadi.

2-BOSQICH:  Masalaning modelini tuzish

Masala ko’rilayotgan sohaning ilmiy yutuqlaridan kelib chiqib, formulalar orqali ifodalanadi.

3-BOSQICH: Algoritm tuzish

Masalaning modelidan foydalanib, hal etishning ko’rsatmalar ketma-ketligi tuziladi.

4-BOSQICH: Dastur tuzish

Algoritmdagi ko’rsatmalar ketma-ketligini kompyuter tushuna­digan tilga o’tkaziladi.

5-BOSQICH: Dasturni kompyuter xotirasiga kiritish

Tuzilgan dastur kompyuter xotirasiga kiritiladi

6- BOSQICH: Natija olish va uni tahlil etish

Dastur ishlatiladi va natijasi tahlil qilingach, xato va kamchiliklar bartaraf etiladi.

1-savol masalani kompyuterda yechishning asosiy bosqichlari

2- savol. Algoritm tushunchasiga va chiziqli tuzilmali algoritm tushunchasiga izoh bering

Har qanday murakkab algoritmni ham uch asosiy struktura yordamida tasvirlash mumkin. Bular ketma-ketlik, ayri va takrorlash strukturalaridir. Ushbu strukturalar asosida chiziqli, tarmoqlanuvchi va takrorlanuvchi hisoblash jarayonlarining algoritmlarini tuzish mumkin. Umuman olganda, algoritmlarni shartli ravishda quyidagi turlarga ajratish mumkin:

chiziqli algoritmlar; tarmoqlanuvchi algoritmlar; takrorlanuvchi algoritmlar;

ichma-ich joylashgan takrorlanuvchi algoritmlar;

rekurrent algoritmlar;

takrorlanishlar soni oldindan no’malum algoritmlar; - ketma-ket yaqinlashuvchi algoritmlar.

   

 Chiziqli algoritmlar blok–sxemasining umumiy tuzilishi

Faqat ketma-ket bajariladigan amallardan tashkil topgan algoritmlarga - chiziqli algoritmlar deyiladi. Bunday algoritmni ifodalash uchun ketma-ketlik strukturasi ishlatiladi. Strukturada bajariladigan amal mos keluvchi shakl bilan ko‘rsatiladi. Chiziqli algoritmlar blok-sxemasining umumiy tuzilishi 1.4-rasmda keltirilgan.

1-misol. Uchburchak tomonlarining uzunligi bilan berilgan. Uchburchakka ichki r va tashqi R chizilgan aylanalar radiuslarini hisoblang.

Ichki chizilgan aylana radiusi r = (a+b+c)/2S, tashqi chizilgan aylana

4S radiusi R= formulalar orqali hisoblanadi. Bu yerda S - uchburchakning yuzi, a, abc

b, c – uchburchak tomonlarining uzunliklari. Masala echimining blok-sxemasi

1.5-rasmda keltirilgan.

   

1.5-rasm. Uchburchakka ichki va tashqi chizilgan aylanalar radiuslarini hisoblash bloksxemasi

2-misol. Quyida keltirilgan munosabatni hisoblash algoritmini ko‘rib chiqaylik. Jarayon amallarni ketma-ket bajarilishidan iborat.

z x= 2 + sin(x + y) ,

bu yerda x = cos ( a – b ), y = ln ( a2 - x2 ), a = 0.7, b = 2.1.

Bunda:

a, b - aniq qiymatga ega bo‘lgan boshlang‘ich ma’lumotlar; x, y - oraliq ma’lumotlar; z - natija.

Masalani yechish jarayoni chiziqli hisoblanadi, chunki boshlang‘ich ma’lumotlar kiritilgach, munosabatlarning qiymati dasturda joylashgan tartibda hisoblanadi, ya’ni dastlab x, so‘ng - y qiymati va nihoyat z natija hisoblanadi.

Ma’lumotlarni kiritish-chiqarish proseduralari uchun: #include tizimdan chaqirish #include “stdio.h” joriy katalogdan chaqirish. C++ dasturlash tili bilan ishlovchi eng sodda dasturlar Dev C++ va CodeBlocks dasturlaridir. Ularning tarkibida 300 dan ortiq kutubxonalar mavjud. Eng ko’p ishlatiladigan kutubxonalar quyidagilar: #include,

7

#include #include #include #include va boshqalar Makrolar (#define) – dastur bajarilishi davomida o’zgaruvchi ko’rsatilgan qiymatni qabul qilishi uchun (const). Unda makroning nomi va qiymati ko’rsatiladi. Масалан: #define pi 3.1415 #define x 556 #define s[100] #define M x*x*x main () funksiyasi– asosiy degan ma’noni anglatadi. Bu funksiya “{“ belgisidan boshlanadi va dasturning asosini tashkil etuvchi o’zgaruvchilarning toifalari ko’rsatiladi. Dastur “}” belgisi bilan yakunlanishi shart. Agar dasturda qism dasturlardan foydalanilayotgan bo’lsa, ularning nomlari va haqiqiqy parametrlari keltiriladi. So’ngra dasturning asosiy buyruqlari yoziladi. Agar buyruqlar murakkab bo’lsas, ular alohida “{ }” belgilari orasiga olingan bo’lishi kerak.

3-savol. C++dasturlashtirish tilida o’zgaruvchilarni tavsiflash , kiritish va chiqarish operatorlarini izohlab bering

4- savol.C++ dasturlashtirish tilida operatorlar qaysi belgi bilan ajrattiladi

Dasturlash tili operatorlari yechilayotgan masala algoritmini amalga oshirish uchun ishlatiladi. Operatorlar chiziqli va boshqaruv operatorlariga bo’linadi. Aksariyat holatlarda operatorlar nuqtali vergul (‘;’) belgisi bilan tugallanadi va u kompilyator tomonidan alohida operator deb qabul qilinadi (C++ tilidagi for operatorining qavs ichida turgan ifodalari bundan mustasno). Bunday operator ifoda operatori deyiladi.

2

5-savol. C++ dasturlashtirish tilida dastur qanday qismlardan iborat bo’ladi

C++ sistemasining asosan quyidagi qismlardan iborat. Bular dasturni yozish redaktori, C++ dasturlash tili va standart kutibxonalardir. C++ dasturi ma‟lum bir vazifalardan o‟tadi. Birinchi dasturni yozish va taxrirlash , ikkinchisi „re‟rosessor amallarini bajarish, kom‟ilizatsiya, kutubxonalardagi ob‟yekt va funksiyalarni dastur bilan bog‟lash (link), xotiraga yuklash (load) va bajarish (exusute).

C++ dasturlash tilida ikkita tur sharxlar mavjud. /” bilan boshlanib, “/ bilan tugaydigani bir necha satrlarni egallashi mumkin. Ya‟ni bu belgilar orasida qolgan xamma yozuv sharx xisoblanadi.Bu tur sharx CI dan qolgan.C++ dasturlash tilida yangi ko‟rinishdagi sharxlar kiritilgan. Bu // bilan boshlanadi va kuchi shu satr oxirigacha saqlanadi. Sharxlar yoki boshqacha qilib aytgandakamentariylar kom‟ilyator tomonidan xisobga olinmaydi va xech qanday mashina ijroga qoidaga aylantirilmayda. Sharxlar kerakli joyda, funksiyalardan oldin o‟zgaruvchilar e‟lonidan keyin yozilganda, dasturni tushinish osonlashadi va keyinchalik funksiya bilan ishlash mantig‟ini esga solib turadi.

#include bu „re‟rosessorga beriladigan buyruqdir. „re‟rosessor kom‟ilizatsiyadan oldin fayllarni ko‟rib chiqadi va kerakli amallarni bajaradi. Unga tegishli bo‟lgan buyruqlar # belgisi bilan lekin buyruq oxiriga nuqta vergul ( ; ) qo‟yilmaydi. Bu yerda include (kititmoq, qamrab olmoq ) buyrig‟I iostream faylini asosiy dasturimiz ichiga kiritadi. Bu fayl ichida biz ishlayotgan cout oqim (stream) ob‟yektining e‟loni berilgan. C++ tilida ekran yoki klavyaturadan kirish / chiqishni bajarmoqchi bo‟lgan barcha dasturlar ushbu boshliq (header) faylini yoki uning yangi ko‟rinishi include bilan o‟z ichiga olishi kerak. Bu kabi fayllarni biz bundan keyin e‟lon fayllari deb ataymiz. Chunki bu fayllar ichida funksiya va ob‟yektlarning o‟zi, ya‟ni tanasi berilmay faqatgina e‟loni beriladi. Include buyrug‟i ikki xil yo‟l bilan qo‟llanilishi mumkin.