O. F. Fayzullayev, O. O. Fayzullayev, L. U. Maxmudov

8.5. Eruvchanlik ko‘paytmasi
Suvda va boshqa erituvchilarda mutlaqo erimaydigan moddalar mavjud emas. Modda juda oz bo‘lsa-da, u yoki bu erituvchida eriydi. Kam eriydigan moddalarning eruvchanligini eruvchanlik ko‘paytmasi (K^o_s) yordamida tasvirlash mumkin. Masalan, BaSO₄ ning suvdagi eritmasida quyidagi muvozanatni kuzatish mumkin:
BaSO₄Ba²⁺+SO₄^2-.
Bu muvozanatga massalar ta’siri qonuni tatbiq etilsa:

hosil bo‘ladi. Bu tenglamadagi K va [BaSO₄] doimiy sonlar bo‘lganligi uchun K·[BaSO₄]=K^o_s=[Ba²⁺][SO₄^2-]
ni yozish mumkin. Bu erda [Ba²⁺] va [SO₄^2-] – eritmadagi Ba²⁺ va SO₄^2- ionlarining muvozanatdagi konsentratsiyalari, mol/l.
Umumiy ko‘rinishda Kt_aA_bKt^b++A^a- muvozanat uchun K^o_s=[Kt^b+]^a[A^a-]^b qiymatni yozish mumkin. Eruvchanlik ko‘paytmasi qiymati qancha katta bo‘lsa, cho‘kma shuncha kam eruvchan bo‘ladi. Bir qator ko‘p tarqalgan kam eruvchan moddalarning 25 ^oC da suvdagi eruvchanlik ko‘paytmalari qiymatlari 3-ilovada keltirilgan.
Cho‘kmalarning eruvchanligini (mol/l) s_c qiymat orqali quyidagicha ifodalash va aniqlash mumkin:
.
ni eruvchanlik koeffitsienti orqali topish uchun uni mol/l (molyar konsentratsiya) orqali ifodalash kerak bo‘ladi.
8.83. Bariy sulfatning 18 ^oC dagi eruvchanlik koeffitsienti 2,2·10^-4 g. Bariy sulfatning shu haroratdagi eruvchanlik ko‘paytmasini hisoblang.
Yechish: Bariy sulfatning shu haroratdagi eruvchanligini mol/l dagi qiymatini topamiz:
mol/l.
BaSO₄Ba²⁺+SO₄^2-
muvozanatga ko‘ra eritmadagi BaSO₄ konsentratsiyasi Ba²⁺ va SO₄^2- konsentratsiyalari yig’indisiga teng bo‘lganligi uchun
K^o_s=[Ba²⁺][SO₄^2-]=9,44·10^-6·9,44·10^-6=8,9·10^-11.
8.84. Kalsiy gidroksidning 25 ^oC dagi eruvchanlik koeffitsienti 1,55·10^-1 g bo‘lsa, shu moddaning eruvchanlik ko‘paytmasi qanday bo‘ladi?
Yechish: Kalsiy gidroksidning 25 ^oC dagi eruvchanligi:
mol/l.
Ca(OH)₂Ca²⁺+2OH^-
muvozanatga ko‘ra [Ca²⁺]=2,09·10^-2; [OH^-]=2·2,09·10^-2=4,18·10^-2 mol/l.
K^o_s=[Ca²⁺][OH^-]²=(2,09·10^-2)·(4,18·10^-4)²=3,65·10^-6.
8.85. Kalsiy ftoridning 18 ^oC dagi eruvchanlik koeffitsienti 1,6·10^-3 g bo‘lsa, shu moddaning eruvchanlik ko‘paytmasini aniqlang. (Javob: 3,45·10^-11).
8.86. Qo‘rg‘oshin ftoridning 18 ^oC dagi eruvchanlik koeffitsienti 0,064 g bo‘lsa, shu moddaning eruvchanlik ko‘paytmasini aniqlang. (Javob: 7,11·10^-8).
8.87. Kumush bromidning 25 ^oC dagi eruvchanlik koeffitsienti 1,65·10^-5 g bo’lsa, shu moddaning eruvchanlik ko‘paytmasini aniqlang. (Javob: 7,7·10^-13).
8.88. Kumush karbonatning 20 ^oC dagi eruvchanlik koeffitsienti 0,0032 g bo‘lsa, shu moddaning eruvchanlik ko‘paytmasini aniqlang. (Javob: 6,24·10^-12).
8.89. Kadmiy sulfidning 25 ^oC dagi eruvchanlik ko‘paytmasi 6,5·10^-28 bo‘lsa, uning eruvchanlik koeffitsienti qanday bo‘ladi?
Yechish: mol/l.
m=cMV=2,55·10^-14·144·1=3,67·10^-12.
1000:3,67·10^-12=100:s; s=3,67·10^-13 g.
8.90. Moddalarning eruvchanlik ko‘paytmalari qiymatlari bo‘yicha ularning eruvchanliklarini (s_c, mol/l) aniqlang:

Variant	A	B	C	D	E
Modda	AgCl	BaCrO4	NiS	AgJ	CuS
K^os	1,8·10^-10	1,1·10^-10	9,3·10^-22	2,3·10^-16	1,4·10^-36

(Javob: 1,34·10^-5; 1,05·10^-5; 3,05·10^-11; 1,52·10^-8; 1,18·10^-18 mol/l).
8.91. Muayyan haroratda Ag₂WO₄ to‘yingan eritmasida erigan moddaning massa ulushi 0,012 % bo‘lsa, eritmaning zichligini 1,0 (amalda shu qiymatga juda yaqin bo‘lganligi uchun) deb olib, moddaning eruvchanlik ko‘paytmasini aniqlang.
Yechish: dan foydalanib, ;
s=0,012 ni va undan mol/l va shu asosda
K^o_s=[Ag⁺]²[WO₄^2-]=(2·2,586·10^-4)²(2,586·10^-4)=6,9·10^-11
topiladi.
8.92. Quyidagi moddalarning eruvchanlik ko‘paytmasini ular to‘yingan eritmalaridagi erigan moddalarning massa ulushlari asosida (=1) hisoblang: