O. F. Fayzullayev, O. O. Fayzullayev, L. U. Maxmudov

9.5. 0,5 M chumoli kislota eritmasidagi vodorod ioni konsentratsiyasi topilsin. (Javob: 9,51 0^-3 M).
9.6. 2,5 % sianid kislota eritmasidagi sianid ioni konsentratsiyasi topilsin. (Javob: 2,41 0^-5 M).
9.7. 1,5 M gipoxlorit kislota eritmasidagi vodorod ioni konsentratsiyasi topilsin. (Javob: 2,741 0^-4 M).
9.8. Agar gipobromit kislota eritmasining dissotsiatsiya darajasi 0,65 % bo‘lsa, uning dastlabki konsentratsiyasi qanday bo‘lgan?
Yechish: Ostvaldning suyultirish qonuni formulasidan foydalanib, dastlabki konsentratsiya topilishi mumkin. Gipobromit kislota kuchsiz kislota bo‘lganligi uchun formula ko‘rinishda yozilishi mumkin (11). Bundan .
9.9. Agar gipoyodit kislota eritmasining dissotsiatsiya darajasi 0,056 % bo‘lsa, eritmada nechta HJO molekulasi bo‘lgan?
Yechish: Yuqoridagi masalani echgandagiday kislotaning dastlabki konsentratsiyasi topiladi: .
So‘ngra formuladan n=cV=7,310^-51=7,310^-5 mol hisoblanadi. Modda miqdori asosida N=7,310^-56,0210²³=4,410¹⁹.
9.10. Agar moy kislota eritmasining dissotsiatsiya darajasi 0,98 % bo‘lsa, eritmadagi vodorod ioni konsentratsiyasi qanday bo‘ladi?
Yechish: Avvalo kislotaning dastlabki konsentratsiyasini hisoblaymiz: .
So‘ngra (9.2) formula yordamida vodorodning konsentratsiyasi topiladi: M
9.11. Agar plavik kislota eritmasining dissotsiatsiya darajasi 1,85 % bo‘lsa, uning dastlabki konsentratsiyasi qanday bo‘lgan? (Javob: 2 M).
9.12. Agar izomoy kislota eritmasining dissotsiatsiya darajasi 1,08 % bo‘lsa, kislotaning va eritmadagi vodorod ionining konsentratsiyalari qanday bo‘lgan? (Javob: 0,12 va 1,310^-3 M).
9.13. Agar sut kislota eritmasining dissotsiatsiya darajasi 2,6 % bo‘lsa, 1 l eritmada nechta CH₃CH(OH)COOH molekulasi bo‘lgan? (Javob: 1,2510²³).


9.2. Ionli reaksiyalar
9.14. Quyidagi reaksiyaning molekulyar, to‘liq va qisqartirilgan ionli tenglamalarini tuzing va unga koeffitsientlar tanlang:
BaCl₂+Na₂SO₄BaSO₄+NaCl,
Yechish: Molekulyar tenglamaga koeffitsient tanlansa:
BaCl₂+Na₂SO₄BaSO₄+2NaCl
hosil bo‘ladi. Bu tenglamadagi BaCl₂, Na₂SO₄, va NaCl moddalar ionlar holida bo’lib, BaSO₄ kam eriydigan cho‘kma bo‘lganligi uchun mazkur reaksiyaning to‘liq ionli tenglamasi:
Ba²⁺+2Cl^-+2Na⁺+SO₄^2-BaSO₄+2Na⁺+2Cl^-
bo‘ladi. Bu tenglamaning har ikkala tomonidagi o‘xshash ionlar tashlab yuborilsa, qisqartirilgan ionli tenglama
Ba²⁺+SO₄^2-BaSO₄
hosil bo‘ladi.
9.15. Quyidagi reaksiyalarning molekulyar, to‘liq va qisqa ionli tenglamalarini tuzing va ularga koeffitsientlar tanlang:
a) CaCl₂+Na₂C₂O₄CaC₂O₄+NaCl,
b) Ca(NO₃)₂+Na₂CO₃CaCO₃+NaNO₃,
c) NH₄Cl+KOHKCl+NH₃+H₂O, d) CO₂+NaOHNaHCO₃,
e) KCl+AgNO₃AgCl+KNO₃,
f) Fe₂(SO₄)₃+KOHFe(OH)₃+K₂SO₄,
g) CuO+HClCuCl₂+H₂O, h) H₂SO₄+NaOHNa₂SO₄+H₂O,
i) CaCO₃+CO₂+H₂OCa(HCO₃)₂.
9.16. Quyidagi qisqartirilgan ionli tenglamani to‘liq ionli va molekulyar tenglamalar shaklida tasvirlang:
Co²⁺+S^2-CoS.
Yechish: To‘liq ionli tenglamani tuzish uchun Co²⁺ va S^2- ionlarga to‘g‘ri keladigan, suvda yaxshi eriydigan ionli birikmalarni tanlaymiz. Ularga, masalan, CoCl₂ va Na₂S ionli birikmalar to‘g‘ri keladi. Shu asosda to‘liq ionli va molekulyar tenglamalarni quyidagicha yozsa bo‘ladi:
Co²⁺+2Cl^-+2Na⁺+S^2-CoS+2Na⁺+2Cl^-,
CoCl₂+Na₂SCoS+2NaCl.
9.17. Quyidagi qisqartirilgan ionli tenglamalarni to‘liq ionli va molekulyar tenglamalar shaklida tasvirlang:
a) Ca²⁺+C₂O₄^2-CaC₂O₄, b) Mg²⁺+CO₃^2-MgCO₃,
c) NH₄⁺+OH^-NH₃+H₂O, d) Ag⁺+Cl^-AgCl,
e) CO₃^2-+H⁺CO₂+H₂O, f) Fe³⁺+S^2-Fe₂S₃,
g) Cu²⁺+S^2-CuS, h) SO₄^2-+Pb²⁺PbSO₄,
i) CO₃^2-+Fe²⁺FeCO₃.
9.18. Quyidagi reaksiya tenglamasini tugallang, koeffitsientlar tanlang, uni molekulyar va ionli shakllarda yozing:
Cu(OH)₂+HCl...
Yechish: Cu(OH)₂ kam eriydigan cho‘kma bo‘lib, u kuchli kislotalarda eriydi, uning erishi natijasida kuchsiz elektrolit H₂O hosil bo‘ladi, H₂O ning hosil bo‘lishi muvozanatni o‘ngga siljitadi:
Cu(OH)₂+2HClCuCl₂+2H₂O,
Cu(OH)₂+2H⁺+Cl^-Cu²⁺+2Cl^-+2H₂O.
9.19. Quyidagi reaksiya tenglamalarini tugallang, koeffitsientlar tanlang, ularni molekulyar va ionli shakllarda yozing:
a) CoCl₂+H₂S..., b) MgCl₂+Na₂CO₃...,
c) Co(NO₃)₂+NaOH..., d) AgNO₃+NaJ...,
e) Co(OH)₂+HCl..., f) FeS+HCl...,
g) CuS+HNO₃..., h) H₂SO₄+Sr(NO₃)₂...,
i) MnCO₃+H₂SO₄..., j) Cr(OH)₃+NaOH...
9.20. Sr(XO₃)₂ suvda eritilganda uning 63,6 g massasi to‘liq dissotsilanganda 0,9 mol ion hosil bo‘lsa, tuz tarkibidagi X ni toping.
Yechish: Tuzning dissotsiatsiyasi:
Sr(XO₃)₂Sr²⁺+2XO₃^-
tenglama bilan isodalanadi. Bunda bitta Sr²⁺ va ikkita XO₃^- ion hosil bo‘lganligi uchun: va x=212. . 184+2X=212; x=14. Demak, X azot ekan.


9.3. Suvning dissotsilanishi. Kuchli va kuchsiz kislota va asoslar eritmalarida pH qiymati
Suv kuchsiz elektrolit bo‘lib, u ham ionlarga dissotsilanadi. Bunda H₂OH⁺+OH^- muvozanat o‘rnatiladi.
Bu muvozanatga massalar ta’siri qonuni tatbiq etilsa:
(9.4)
hosil bo‘ladi. Tenglamadagi va doimiy qiymatlar bo‘lganligi uchun uni shaklda yozish mumkin. Tegishli qiymatlar bu ifodaga qo‘yilsa:
(9.5)
yuzaga keladi. Demak, suvli eritmalarda [H⁺] va [OH^-] qiymatlar ko‘paytmasi doimiy bo‘lib, 10^-14 ga teng. Muhit kislotali bo‘lganda [H⁺]>[OH^-] va muhit ishqoriy bo‘lganda [H⁺]<[OH^-] bo‘ladi. Muhitni bunday ifodalash noqulay bo‘lganligi uchun pH tushunchasi kiritilgan bo‘lib, u pH=lg[H⁺] (9.6) va pOH=-lg[OH^-] (9.7) formulalar bilan ifodalanadi.
(9.5) ifoda logarifmlansa: (9.8) hosil bo‘ladi.