Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika unevirsiteti

Конфликтли вазиятнинг келиб чиқиш сабаблари ва омилларини ўрганишда, унгача бўлган ҳодисаларни аниқлаш лозим бўлади. Улар қуйидаги икки гуруҳдан яъни, қарама-қарши курашувчи тарафлар иштирок этаётган объектив ҳаётий вазият ва тарафларнинг ўзи - муайян манфаатларга эга шахслардан иборат. Маълумки, ҳаётий вазият ўзининг кўп жиҳатлари бўйича турлича намоён бўлади. Инсон турмуши ёки ижтимоий гуруҳ мавжуд бўлиши ҳолатлари ўзгарувчан, тезлик билан ёки аксинча, секинлик билан кечувчи, узоқ вақт ўзгармайдиган тарзда ўтиши мумкин. Унинг қай тарзда кечиши муайян маънавий муҳит ва у ёки бу даражадаги моддий неъматлар билан тавсифланади.

Конфликтли вазият - ижтимоий субъектлар ўртасида реал қарама-қаршилик учун объектив тарзда негиз яратадиган инсонлар манфаатлари билан боғлиқ ҳолатларнинг жамланиши тушунилади.
Ушбу таърифнинг мазмунидан кўриниб турибдики, вазиятнинг бош хусусияти бу конфликт предметининг вужудга келишидир. Вазият, конфликтдан олдин юзага келиши учун у тарафлар томонидан ҳали фойдаланмаслиги ва тўла маънода англанмаган бўлиши лозим. Масалан, илмий муассасада штатлар қисқариши кутилмоқда. Кўп ходимлар, айниқса, нафақа ёшидагилар бу тадбир таъсири остига тушишлари мумкин. У ёки бу лавозимларни тугатиш ҳақидаги масала кун тартибига аниқ қўйилмаганлиги учун конфликтни вужудга келганлиги ҳақида гапириш эрталик қилади. Бироқ, конфликтли вазият бор, чунки бўлиши кутилаётган келишмовчиликлар предмети ва кураш мавжуд, жамоада танглик пайдо булган, бу вазият иштирокчиларининг кейинги ҳаракатларини юзага чиқаради ва белгилаб беради.

Инглиз файласуфи Фрэнсис Бэкон қарашларида, айрим психологик омиллар инобатга олинганлигини кўриш мумкин. У ижтимоий тартибсизликларнинг моддий, сиёсий ва психологик шарт-шароитларини синчиклаб ўрганган ҳолда, уларни бартараф этиш йўллари тўғрисида ўз мулоҳазаларини баён этган. Хусусан, у ижтимоий тартибсизлик – низонинг асосий психологик омили сифатида “раҳбарларнинг тилидан чиққан кескин ва аччиқ сўз”, “жамият ҳаётидаги кўролмаслик иллати”, “жамиятда одамлар ўртасида тез-тез кўтариладиган ва осон тарқаладиган миш-мишлар, ёлғон ёки бўҳтон ташвиқотлар” кабиларни алоҳида эътироф этган.