Navoiy davlat pedagogika instituti "tasdiqlayman"

13.2. Ilmiy adabiyotlar bilan ishlash
Bu – dissertatsiya ustida ishlashning tayyorgarlik bosqichidagi asosiy qismi 
hisoblanadi. Dastlab – mavzu bo’yicha mavjud adabiyotlar, yo’nalish olish qiyin 
bo’lgan cheksiz okeanga o’xshaydi. Ammo, adabiyotlar bilan ishlashga to’g’ri yo’l 
tanlansa, bu qiyinchilik bartaraf qilinadi va tadqiqotchi tezda mavzuga oid 
adabiyotlarning qaysilari bilan tanishish kerakligini bilib oladi. Bu yerda ham, 
muammo va mavzuni t
o’g’ri tanlash, asosiy bo’lib hisoblanadi. 
Qo’yilgan muammo, dissertatsiyaning kirish qismida va tadqiqot maqsadida o’z 
aksini topishi kerak. O’z navbatida, maqsad tadqiqot taktikasini aniqlaydi, ya’ni 
muammoni hal qilishga qaratilgan aniq qadamlar qo’yishni va ularning ketma-ketligini 
aniqlaydi. 
Ijtimoiy Ta’lim jarayonintng O’qitish Tadqiqot 
rivojlanish an’- amaliyotining natijalarini 
buyurtma → analarini o’rganish → tahlili → nazariy tah- 
lil qilish → 
Adabiyotlarni Tadqiqot muam- Tadqiqotning Vazifalarni 
nazariy tahlil mosini aniqlash ob’ekti va pred- qo’yish 
qilish → va maqsad qo’yish → metini tanlash → → 

---

170 
Ishchi farazni Vazifalarni hal Tajriba-sinov Tajriba- 
aniqlash → qilish yo’llarini → ishlari material- sinov ishlari
izlash larini ishlab chiqish → material
muho- larinikama qilish va tasdiqlash 
Tajriba-sinov Tadqiqot metodlari Tajriba-sinov 
→ ishlarini o’tkazish → va vositalarini → ishlarini → 
joyini va shart- tanlash o’tkazish 
larini aniqlash 
Mezonlarni Tajriba-sinov Natijalarni 
ishlab chiqish → ishlarining → baholash va → 
natijalarini qayta umumlashtirish 
ishlab chiqish 
Tadqiqotning asosiy Tadqiqot natijalarini Dissertatsiya va 
natijalarini nashr → amaliyotga joriy qilish → avtoreferatni 
qilish rasmiylashtirish 
Dissertatsiya ustida ishlash jarayonida adabiyotlar bilan ishlash muhim o’rin tutadi. 
Adabiyotga murojaat qilish, uni tanlash, uning ustida mantiqiy va uzluksiz ishlash, 
muammoning xususiyatidan kelib chiqadi, tadqiqotchining aniq va samarali harakatlari, 
muammoning aniq va mantiqan to’g’ri qo’yilganiga bog’liq. 
Adabiyotlar bilan ishlashda quyidagi amaliy choralar samaralidir: 
● ilmiy kutubxonadagi yoki kafedradagi himoya qilingan dissertatsiyalar katalogiga, 
alfavit yoki tizimli katalogga murojaat qilish; 
● yaqin bilimlar sohasiga diqqat bilan e’tibor berish; 
● davriy ilmiy, maxsus nashrlar hamda fan klassiklarining g’oyalari bilan tanishish 
ham juda foydalidir; 
● bibdiografik nashrlar bilan ishlash. Bibliografik nashrlar mutaxassislarni kerakli 
sohada nimalar nashr qilingani bilan tanishtiradi; 

---

171 
● referativ nashrlar bilan ishlash. Referativ nashrlar, asosiy daliliy ma’lumotlar va 
xulosalarning mazmunini qamrab olgan referatlarning qisqacha bayonidan iboratdir; 
● avtomatlashtirilgan axborot-qidiruv tizimlariga, ma’lumotlar bazasi va bankiga 
murojaat qilish; 
● Internet va boshqa axborot-kommunikativ texnologiyalar manbaiga murojaat 
qilish. 
Ilmiy materialni o’rganishni eng fundamental ishlardan boshlash kerak. CHunki, 
bularda mazkur mavzuga fandagi umumiy qarashlar bayon qilingan. So’ngra, 
umumiydan xususiyga – asosiy holatlardan aniqlarga tomon o’rganishga g’arakat qilish 
zarur. Mualliflari ushbu sohaning yetakchilari hamda o’ta ilmiy obro’li bo’lganlarning 
asarlariga murojaat qilish maqsadga muvofiqdir. Ilmiy obro’ga qarab yo’nalish olish – 
haqqoniy axborotni chala haqqoniydan ajratishning yaxshi usulidir. 
SHuni ta’kidlash lozimki, ilmiy obro’li manbalarga qarab yo’nalish olish, undagi 
materialni ongsiz tarzda ko’chirib olishga turtadi. Dissertantning vazifasi – o’zining eng 
yaxshi yutuqlariga asoslangan mustaqil qarashiga ega bo’lishi, bu esa, obro’li manbalar 
bilan yaxshi tanishishi tufayli yuzaga kelishini tushunishdan iborat. 
Fundamental ishlar bilan tanishgandan keyin, davriy nashrlardagi mavzu bo’yicha 
ilmiy maqolalarni konspektlashtirish maqsadga muvofiqdir.. Maqolaning mazmunini 
tushunish uchun, uning xususiyatidan kelib chiqib, ish ko’rish zarur. 
Manbalardan olingan axborotlardan, dissertatsiyada to’g’ridan-to’g’ri yoki bevosita 
foydalanish mumkin. Bevosita foydalanish deganda, matndagi muallifning fikridan, 
tubdan o’zgartirilgan yoki qayta ishlangan (o’ziniki qilib olgan) holda, yoki izoh berib, 
sitata shaklida foydalanish tushuniladi, hech o’zgarishsiz ko’chirib olish (plagiat) bilan 
shug’ullanish mumkin emas. Agar sitata shaklida foydalanilsa, ushbu fikr tadqiqotchi 
tomonidan sharxlanishi va to’ldirilishi zarur. 
Magistrlar ushbu mavzuni qanday tushunganligini bilish uchun, quyidagi savollar 
beriladi: 
1.Tadqiqot ishi qanday rejalashtiriladi va reja-prospekt qanday yoziladi? 
2. Tadqiqot jarayonida adabiyotlar bilan ishlash qanday o’rin tutadi? 
3. Ilmiy tadqiqot ishini boshlashda ilmiy materialni o’rganishni nimadan boshlash 
kerak? 
4. Tadqiqot ishini olib borishda davriy nashrlarning o’rni qanday? 

---

172