N xojiyeva, B. Sharipov, sh. Muxsinov

14-bap boyınsha juwmaqlar

Programmalardan ruxsatsız paydalanıwdan qorǵaw - programmalıq támiynattan nızamǵa qarsı paydalanıwǵa qarsı gúresiwge qaratılǵan ilajlar sisteması bolıp tabıladı. Qorǵaw ushın sho'lkemlestirilgen, huqıqıy, programmalıq hám programmalıq hám apparat qurallarından paydalanıw múmkin. Programmalıq támiynattıń qorǵalıwın jergilikli tarmaqta sho'lkemlestiriw tarmaqtı skanerlew bir jergilikli tarmaq ishindegi eki kompyuterde bir dizimge alıw gilti menen eki programmanı bir waqtıniń ózinde jumısqa túsiriwdi esaptan tısqarı etedi. Hámmemizge ekenin aytıw kerek, paydalanıwshılar arasında programmanı hadal satıp alıp, óz maqsetine ko're isletediganlar, al yamasa bul tárzde programmalıq támiynattı buzib, al menen islep atirǵan yamasa sotayotganlar de bar. Pullıq o'nimlerdi jaratatuǵın programmalıq támiynat o'ndiriwshileri óz turmıslarınıń bir neshe jılların tezlik penen buzılǵan hám biypul isletiletuǵın programmaǵa jumsawdı qálemeydiler.

Programmalıq támiynattı litsenziyalaw hám qorǵaw ushın júdá kóp hár qıylı sheshimler bar.programmalıq támiynattı buzıw hám nusqalawdan qorǵawdıń hár qıylı variantları bar. Bul variantlar ǵárejet, qorǵaw dárejesi hám qánigelik boyınsha parıq etiwi múmkin. Programmalıq támiynat sistemalarınıń ko'lemi hám quramalılıǵı asıp barǵanı tárepke, programmalıq injiniring salasında ushraytuǵın eń zárúrli talap bul - biz sistemaǵa ıseniwimiz múmkinligin ta'milash ekenligi oydinlashmoqda. Biz qandayda bir sistemaǵa ıseniwimiz ushın bul sistema talap etilgen jumısqa sáykes keliwi jáne bul jumıstı tuwrı orınlawı kepillikleniwi kerek.
Informaciya sistemaları jeke turmısımızdıń hám de jumıslarımızǵa tereń kirip barǵanı tárepke sistema hám programmalıq támiynat buzılǵanlıǵı áqibetinde kelip shıǵıs máseleler de artıp barıp atır. Házirde programmalıq támiynat intensiv sistemaları húkimet, kompaniyalar hám fizikalıq shaxslar ushın oǵırı zárúr, sal sebepli keń qollanılatuǵın programmalıq támiynatlarǵa qoyılatuǵın eń zárúrli talaplardan biri bul isenimlilik baladı. Programmalıq támiynat talap etilgen waqıtta juwap beriwi, wazıypanı tuwrı orınlawı hám de autorizatsiyalanmagan maǵlıwmatlardı jarıyalaılıwı sıyaqlı jumıstıń maqsetine tuwrı kelmeytuǵın tásirinlerden jıraq bolıwı kerek.
Ko'plegen sistemalar ushın qawipsizlik bul isenimliliktiń tiykarǵı kriteryası bolıp tabıladı. Áskeriy sistemalar, elektron sawda ushın jaratılǵan sistemalar hám de oǵada jasırın maǵlıwmatlarǵa qayta islew menen shuǵıllanatuǵın sistemalar joqarı dárejede qawipsizlik támiyinlengen halda proektlestiriwtirilishi zárúr. Programmalıq támiynat qawipsizligi itimallıǵın bahalaw jáne onı basqarıw, bul o'nim jasaw siklidan keyin de dawam etiwi múmkin. Sebebi waqıt o'tiwi menen jańa itimallı jaǵdaylar payda baladı hám sistema alar menen gúresa alıwı ushın oǵan o'zgertiw kiritiliwi múmkin.