N xojiyeva, B. Sharipov, sh. Muxsinov

BAP. PROGRAMMALÍQ TÁMIYNATTÍ KONTRUKCIYALAWǴA KIRISIW



§ 1. 1. Programmalıq támiynattı konstruksiyalaw túsinigi

“Programmalıq támiynat apparatı hám evolyusiyasi” pánin oqıtıwdan maqset - studentlerge programmalıq támiynattı konstruksiyalaw boyınsha bilimlerdiń teoriyalıq tiykarların, programmalıq támiynattı konstruksiyalawdıń túsiniklerin, programmalıq támiynattı konstruksiyalaw usılların, programmalıq támiynattı konstruksiyalaw hám rawajlandırıw principlerıni úyretiw hám de alardı ámeliyatda nátiyjeni ámelde qollanıw etiw ko'nlikpesin payda etiwden ibarat.

“Programmalıq támiynat apparatı hám evolyusiyasi” pániniń wazıypası - teoriyalıq bilimler, ámeliy ko'nlikpeler, programmalıq támiynattı konstruksiyalaw hám rawajlandırıw processlerine stilistik jantasıw hám de ilimiy dúńyaǵa kózqarastı qáliplestiriw, programmalıq támiynattı konstruksiyalaw daǵı metodlar hám alardıń mazmun-mánisin, programmalıq támiynattı konstruksiyalawdıń ornı hám áhmiyetin ashıp beriw.
Programmalıq támiynat (orıs. Programmnoe obespachenie, ingl. Software) — bul Kompyuterde málim bir túrdegi wazıypanı orınlaw ushın islep shıǵılǵan qural bolıp tabıladı. Naǵız ózi programmalıq támiynatǵana kompyuter — „quruq temir“ degen termindi joqqa shıǵarǵan. Programmalıq qurallar kompyuter tárepinen qollanılatuǵın barlıq programmalar kompleksi bolıp tabıladı. Programmalıq támiynat 3 gruppaǵa bolınedi:
1. Sistemalı programmalıq támiynat (oǵan túrli járdemshi wazıypalardı orınlawshı programmalar kiredi);
2. Ámeliy (unga foydalanuvchiga aniq bir foydalanish sohasida maǵlıwmatlarǵa qayta islew hám qayta islewdi ámelge asırıwshı programmalar kiredi);
3. Úskenelik programmalar.
Programmalıq támiynattı konstruktsiyalash termini kodlastırıw, tekseriw, modullı sınaq, integraciya tekseriwi hám buzılıwlardı ońlaw sıyaqlı processlerden ibarat programmalıq sistemanı tolıq islep shıǵıwdı xarakteristikalaydı. Bul bilim tarawı basqa tarawlar menen baylanıslı. Eń kúshli baylanıslılıq programmalıq támiynattı konstruksiyalaw (Software Design) hám programmalıq támiynattı sınap ko'riw (Software Testing) tarawları menen bar. Óytkeni, programmalıq támiynattı konstruktsiyalaw procesiniń ózi konstruksiyalaw hám sınaq iskerliginiń zárúrli táreplerine tiyisli bolıp tabıladı. Bunnan tısqarı, konstruktsiyalash konstruksiyalaw hám sınaq nátiyjelerine tiykarlanadı. Proektlestiriw, konstruksiyalaw hám sınaq ortasındaǵı shegaralardı anıqlaw júdá qıyın, sebebi alardıń barlıǵı turmıs ciklı processleriniń birden-bir kompleksine baylanısqan.
Proektlestiriw procesi bul to'men dárejedegi konstruksiyalaw hám kodlawdı óz ishine alǵan programmalıq támiynattı islep shıǵıw procesi bolıp tabıladı. To'men dárejedegi konstruktsiyalash - bul programmalıq támiynat arxitekturasın jáne de tolıq islep shıǵıw : ob'ektke jo'neltirilgen programmalastırıwda klasslardı konstruksiyalaw, maǵlıwmatlar bazasın basqarıw sistemasında maǵlıwmatlar bazası dúzilisin jaratıw (maǵlıwmatlar bazasın basqarıw sisteması ), Web programmaları hám strukturalıq bólimlerin sho'lkemlestiriw hám basqalar.
Kodlaw - bul programma kodın jazıw tártibi. Bul joqarı hám to'men dárejedegi konstruksiya arxitekturası tiykarında programmanı islep shıǵıw bolıp tabıladı. Birpara konstruksiyalarda, eger maqsetke muwapıq bolsa, konstruktsiyalash basqıshı konstruksiyalaw procesi menen birlestiriledi. Konstruktsiyalash procesi hám islep shıǵıw processleri islep shıǵılıp atırǵan programmalardıń túrli taypaları ushın parıq etedi, eń keń tarqalǵanları arasında to'mendegi islep shıǵıw túrleri bar.
Maǵlıwmatlar bazasın jaratıw. Maǵlıwmatlar bazaları programmalardıń bo'lek qatlamı esaplanadı. Maǵlıwmatlar bazasın islep shıǵıw ko'binese maǵlıwmatlar bazasında saqlanatuǵın maǵlıwmattı basqaratuǵın programma túrlerinen birin islep shıǵıw menen tikkeley baylanıslı. Maǵlıwmatlar bazasın programmalastırıw menen ko'binese bo'lek programmistler taparı shuǵıllanadılar.
Strukturalı programmalastırıw tiykarında programmalardı islep shıǵıw. Strukturalı programmalastırıw málim bir programma klası ushın bir Katar programmalastırıw tillerinde qollanıladı : apparat drayverlari, operatsion sistemalar hám basqalar.
Ob'ektke jo'neltirilgen programmalastırıwǵa tiykarlanǵan programmalardı islep shıǵıw. Ob'ektke jo'neltirilgen tiller kóp sanlı programmalarda qollanıladı. Bul programmalardı islep shıǵıwda tiykarǵı wazıypalardan biri bul klass ierarxiyasini konstruksiyalaw bolıp tabıladı. Klasslardı konstruksiyalawda qáteler programmanı jetilistiriwge múmkinshilik bermeydi, bul islep shıǵıw waqtıniń keshigiwine, bahanıń asıwına hám basqa unamsız aqıbetlerge alıp keliwi múmkin.
Web-qosımshalardı islep shıǵıw. Web-qosımshalar o'zleriniń rawajlanıw qásiyetlerine iye bolǵan programmalıq o'nimlerdiń taǵı bir úlken qatlamına tiyisli, mısalı, web-brauzerler (appletlar) ushın programmalardı islep shıǵıw bul taypa daǵı programmalar arasında júdá keń tarqalǵan.
Tiyisli programmalıq pánlerden bul bilim salasınıń bawırlas hám tábiy baylanısı informatika páni menen baylanıslı. Ádetde, alarda algoritmlardı qurıw hám alardan paydalanıw máseleleri ko'rip shıǵıladı. hám aqır-aqıbetde, konstruktsiyalash konstruksiyanı basqarıw iskerligine de tiyisli bolıp tabıladı.
Programmalıq támiynattı konstruksiyalaw qurallarına programmalastırıw hám konstruktsiyalash tilleri, sonıń menen birge programmalastırıw usılları hám instrumental sistemalar (kompilyatorlar, MBBT, esabat generatorları, versiyalardı basqarıw sistemaları, konfiguratsiya, test hám basqalar ) kiredi.
Programmalıq támiynattı konstruktsiyalash (“Software Construction”) bilim tarawı to'mendegi bólimlerdi óz ishine aladı :
- murakkablikni kemeytiw (Reduction ın Complexity),
- uslubdan iyiwdiń aldın alıw (Anticipation of Diversity),
- sinovlarni strukturalastırıw (Structuring for validation),
- tashqi standartlardan paydalanıw (Use of External Standarts).
Quramalılıqtı kemeytiw - bul konstruktsiyalashdagi quramalılıqtı minimallastırıw hám bo'lek bólimlerge bolıw. Quramalılıqtı minimallastırıw, atqarıwshılardıń quramalı strukturalardı hám uzaq waqıt dawamında úlken ko'lem degi maǵlıwmatlardı qayta islew qábiletiniń sheklengenligi menen belgilenedi.
Quramalılıqtı minimallastırıwǵa, atap aytqanda, konstruktsiyalash processinde modullar hám basqa ápiwayı elementlerden paydalanıw, sonıń menen birge, standartlardıń usınısları járdeminde eriwiladi. Programmalıq támiynat konstruktsiyalashning quramalılıǵın kemeytiw ushın ápiwayı hám ańsat oqılatuǵın kodtı jaratıw arqalı erisiledi.

1. 1-súwret. Programmalıq támiynattı konstruksiyalaw ortalıǵı.

Bunda koddıń natiyjeliligin asırıw, koddıń sınaq qolaylıgini támiyinlew, koddıń islewi hám belgilengen kriteryalarǵa juwap beriwine itibar beriledi. Bul konstruksiyanıń funktsionallıǵı, qásiyetleri hám sheklewlerine tásir etedi. Quramalılıqtı kemeytiw zárúrshiligi konstruktsiyalashning barlıq táreplerine tásir etedi hám ásirese programmalıq komponentlerdiń konstruktsiyalash nátiyjelerin tekseriw hám sınaqtan o'tkeriw ushın júdá zárúrli bolıp tabıladı.
Quramalılıqtı lokalizatsiya qılıw - bul ob'ektke jo'neltirilgen jantasıwdan paydalanǵan halda konstruktsiyalashning usılı bolıp, bul ob'ektlerdiń interfeysin chekleydi, alardıń óz-ara tásirin ápiwayılastıradı, sonıń menen birge ob'ektlerdiń tuwrılıǵın hám alar ortasındaǵı munasábetlerdi tekseriwdi ápiwayılastıradı. Lokallashtirish kodta anıqlanǵan qátelerge o'zgertiwlerdi ańsatlashtiradi.