Mutolaa madaniyati va ritorika

Rasululloh sallallohu alayhi vasallamning ovozlari. Tinglovchiga ko‘ra ovoz tanlashlari: Nabiy, sallallohu alayhi vasallam, tinglovchilarning oldinda turganlarini bezovta qilmaydigan, orqa qatordagilarga ham eshitiladigan bir ovoz tanlashga ahamiyat berganlar. Bu mavzuda kelgan naqllardan ba’zilarini eslaymiz:
a) Rasululloh, sallallohu alayhi vasallam, kechalari ashobi suffa yoniga kelganlarida uxlaganlarni uyg‘otib yubormaydigan, uyg‘oqlargagina eshitiladigan qilib salom berganlar. Rasululloh, sallallohu alayhi vasallamning, mayin ovozda salom berishlari tinglovchini bezovta qilmaslik odoblaridan bo‘lgan;
b) Xitob uchun oyoqqa turishlari, minbarga chiqishlari, ulov ustiga yoki balandroq bir joyga chiqishlari ham tinglovchilar u kishini qulay ko‘rsinlar, ham ovozlarini hamma bemalol eshitsinlar, degan maqsaddadir;
Mavzuga qarab ovoz tanlashlari: Rasululloh sallallohu alayhi vasallam, Qur’on o‘qiyotganda ba’zi oyatlarda ovozlarini baland yoki sekin chiqarganlari kabi, suhbatlashayotganda ham mavzuni ahamiyatini urg‘ulash uchun ovoz tanlashga rioya qilganlar. Avf ibn Molik al-Ashjaiy deydilar: "Rasululloh sallallohu alayhi vasallamning yonlarida o‘tirgan edik. "Allohning Rasuliga bay’at qilmaysizlarmi?" dedilar. Savollarini (bizdan javob olavermagach) uch marta takrorladilar. Qo‘llarimizni uzatib: "Yo, Rasululloh! Biz sizga bay’at qilgan edik. Endi nima xususida bay’at berishimiz kerak?" dedik. U kishi: "Allohga qullik qilish, Unga hech bir narsani sherik tutmaslik, besh vaqt namozni o‘qish...", dedilar. So‘ngra shivirlagudek bo‘lib qo‘shib qo‘ydilar: - hech kimdan biron narsa istamaslik uchun bay’at eting".
Ovozlarining ohangi: Rasululloh, sallallohu alayhi vasallam, ovoz ohangiga ham keraklicha ahamiyat berganlar. Biron bir ishdan yoki so‘zdan mamnun bo‘lganlarini yoki xushlamaganlarini yuz ifodalaridan anglash mumkin bo‘lganidek, ovoz ohanglaridan ham aniqlasa bo‘lardi.
Xitobatlaridagi harakatlari. Nabiy, sallallohu alayhi vasallam, xutbalarini lozim bo‘lganida turli xatti-harakatlar bilan dastaklaganlar, shu tariqa jamoatning mavzuni yanada yaxshiroq qabul qilishini ta’minlaganlar.