Microsoft Word XXI asrda islom ziyouz com doc

fiqh
i xususida 4 ta kitob, shuningdek, 
"Al-Mustasfa"
ni yozgan edi. 
Imom 
usul ul-fiqh
haqidagi ilg‘or va ehtiyotkor asarlari tufayli juda yuksak qadrlanadi.
U samimiyatni yoqlashi hamda ulamolar o‘rtasidagi xo‘jako‘rsinga qilinayotgan ilmiy 
raqobatni iqi suymasligi bilan o‘zi "mazhabga mutaassiblarcha sadoqat" deb atagan holni 
keskin qoralar edi. Vahiy bo‘lib kelgan manbalarni noto‘g‘ri talqin etishday xatarli yo‘lga 
tushib qolmaslik uchun har bir musulmon tan olingan mazhabga ergashishi va u hech 
qachon, mening mazhabim boshqa mazhablardan ustundir, degan qopqonga tushib 
qolmasligi kerak. Usmonlilar imperiyasining so‘nggi davrini arzimas bir hol sifatida 
istisno qilganda, sunniy islomning buyuk ulamolari Imom G'azzoliy asos solgan an'anaga 
sodiq qoldi va boshqalarning mazhabini ham hurmat qilish yo‘lidan bordi. Kimki 
an'anaviy islomning go‘zal xulqli va hurfikrli ulamolari qo‘lida ta'lim olgan bo‘lsa, bu 
faktdan xabardor ekani turgan gap
[541]
.
Ba'zi bir sharqshunoslar karomat qilganiday, to‘rttala maktab tadriji, ya'ni ijobiy 
qonunning tozalanish yoki kengayish qobiliyati yo‘qolib ketmadi. Aksincha, mavjud 
murakkab mexanizmlar yetarli malakaga ega bo‘lgan shaxslarga Qur'on va 
Sunnat
dan 
shariat
ni keltirib chiqarishga izn beribgina qolmasdan, ularning o‘zini ham o‘sha 
amallarni bajarishga majbur etar edi. Aksariyat ulamolarning fikriga ko‘ra, biror sinchi 
(ekspert) manbalar bilan to‘la tanishib, akademik nuqtai nazardan zarur bo‘lgan turli 
shartlarni bajarsa, unga o‘z maktabining keng tarqalgan hukmlarini bajarishga ruxsat 
berilmaydi, balki o‘ziga vahiy bilan nozil bo‘lgan manbalardan hukmlar chiqarish shart 
qilib qo‘yiladi. Bunday kishi 
mujtahid 
deb ataladi, bu atama Mu'ad ibn Jabalning 
mashhur hadisidan olingan
[542]
.
Ba'zilar, musulmon kishi sinchilarning hukm shaklini olgan fikridan chetga chiqishga 
urinib, to‘g‘ridan-to‘g‘ri Qur'on va Sunnatga murojaat qilish uchun kuchli va mashhur 
olim bo‘lishi kerak, deb bu yo‘lni rad etishga moyildir. Odamlarning manbalarni noto‘g‘ri 
tushunish oqibatida shariatga zarar yetkazib qo‘yishi real narsadir. Ortodoksal maktablar 
paydo bo‘lmasidan burungi davrda ibtidoiy musulmonlar kelishmovchilik va o‘zaro 
ixtiloflar domiga tushib qolgan edi. Islomgacha bo‘lgan davrda butun boshli dinlar
muqaddas bitiklar tafsirchilarining noto‘g‘ri yo‘lga boshlashi oqibatida inqirozga yuz 
tutdi, islomning boshiga ham shunday kunlar tushmasligi muhim ahamiyatga ega edi.
Islomni bid'at va buzilishlar xavfidan himoya qilish maqsadida 
usul
ning buyuk ulamolari 
mukammal shartlarni yaratdi, o‘zini mujtahidlik huquqiga egaman deb biluvchi har bir 
kishi ularni bajarishi zarur
[543]
. Bu shartlar sirasiga: (a) vahiyni til bilan bog‘liq 
chalkashliklar asosida noto‘g‘ri talqin qilish hollarini kamaytirish maqsadida arab tilini 
mukammal bilish; (b) Qur'onni, Sunnatni, har bir sura va hadisni, vahiy kelishi bilan 
bog‘liq shart-sharoitlarni, Qur'on va hadislarga yozilgan sharhlarni mukammal bilish, 
yuqorida bahs yuritilgan tafsir usullarining hech birini ko‘zdan qochirmaslik; (v) hadis 
ilmining roviylar va matnni baholash singari maxsus predmetlarini bilish; (d) sahobalar, 
tobeinlar, buyuk imomlarning qarashlaridan, kelishuv