Microsoft Word XXI asrda islom ziyouz com doc

 
(
ijmo
) ga erishilgan holatlarni 
bilish bilan birga fiqh kitoblarida tushuntirib berilgan holat va mulohazalardan xabardor 
bo‘lish; (e) fiqhiy 
qiyos
ilmi, uning turlari va shartlarini egallash; (yo) o‘z jamiyati va 
ijtimoiy qiziqish (
maslahat
)ni bilish; (j) shariatning umumiy maqsadlari (
maqosid)
ni 
bilish; (z) yuksak aql-zakovat va shaxsiy taqvodorlikning islomga xos bo‘lgan 
hamdardlik, halimlik va kamtarlik bilan omuxta bo‘lib ketishi.

---

XXI asrda Islom: Postmodern dunyoda qiblani topish. Timoti J. Uinter 
www.ziyouz.com
kutubxonasi 
172
Ushbu shartlarni bajargan olim 
mujtahid fil-shar'
deb hisoblanadi, uning mavjud 
hukmron mazhabga ergashishi shart emas yoki bunga ruxsat berilmaydi
[544]
. Ayni 
shunday holatda ba'zi bir imomlar buyuk shogirdlariga o‘zlariga tanqidiy ko‘z bilan 
qaramasdan, taqlid qilishlarini taqiqlab qo‘ygan. Biroq bilim va tajribasi bu qadar 
yuksakliklarga ko‘tarila olmagan ko‘pchilik ulamolar 
mujtahid fil-mazhab
darajasiga 
yetishi mumkin. Buning ma'nosi shuki, bunday olim o‘z maktabining aqidalariga qattiq 
ishonganicha qoladi, ammo (chetdan) olingan fikrni o‘z mazhabida mavjud qarashlardan 
farqlay biladi. Bunday kishilar sirasiga, masalan, molikiylardan Qozi Ibn Abdul-Barr, 
Shofiiylardan Imom al-Navaviy, hanafiylardan Ibn Obidin va hanbaliylardan Ibn 
Qudamani misol qilib keltirish mumkin. Ushbu olimlarning barchasi o‘zlarini
mazhablarining fundamental tafsir printsiplari izdoshlari deb bilganlar, ammo amalda 
mazhablari doirasida yangi hukmlar chiqarish uchun olimlik va mulohaza yuritishda katta 
tajriba orttirgan edi. Mujtahid imomlar 
ijtihod
ga oid maslahatini aynan o‘sha 
sinchilarga berar edi. Imom Shofiiyning "Agar sen mening hukmimga zid keladigan 
hadisni topgan bo‘lsang, hadisga amal qil"
[545]
, degan yo‘rig‘i bunga misol bo‘la oladi. 
Shunisi ravshanki, bugungi kun mualliflari nimaga ishonishidan qat'i nazar, bunday 
muhokamalar savodsiz islomiy omma emas, imomning nozikta'b shogirdlari foydalanishi 
uchun mo‘ljallangan edi. Imom Shofiiy hech qachon qassob, tungi qorovul va 
eshakboqarlardan iborat olomonga murojaat qilmagan.
Usul ulamolari mujtahidlarning boshqa bir toifasi ro‘yxatini keltiradi; lekin ular orasidagi 
tafovut o‘ta nozik bo‘lib, bizning mavzumizga tegishli emas. Qolgan toifalarni ikki qismga 
bo‘lish mumkin: 1) mazhab yo‘l-yo‘riqlariga amal qiladigan Qur'on va hadisdan 
xabardor, ularning zamirida yotgan holatlar xususida mulohaza yurita oladigan