Microsoft Word XXI asrda islom ziyouz com doc

www.ziyouz.com
kutubxonasi 
155
bu holning abadiy davom etishini nazarda tutishini ham hisobga olib qo‘ysa, yomon 
bo‘lmasdi.
E'tibor qilish kerak bo‘lgan yana bir holat Afg‘oniston masalasidir. 20-asrning 80-yillarida 
strategik jihatdan muhim ahamiyatga ega bo‘lgan bu mamlakat Qizil Armiya va G'arb 
o‘rtasidagi urush sahnasiga aylanib qoldi, bu urushda G'arb islom faollarini o‘zining 
tanlash quroliga aylantirib olgan edi. 1989 yili Najibullo rejimi qulagach, mamlakat 
fuqarolar urushi qa'riga g‘arq bo‘ldi, endigi urush musulmonlar va kommunistlar 
o‘rtasidagi oldingi ziddiyatdan ham dahshatliroq edi. Nega bunday bo‘ldi?
Suvni yana vahhobiylik loyqalatyapti. 1980 yildan ilgari bu mamlakatda vahhobiylik yo‘q 
edi, uning aholisi tasavvuf tariqatiga ergashuvchi sunniylar, 12 imomga e'tiqod qiluvchi 
shialar (g‘arb tarafida) va tarqoq ismoiliylardan iborat edi. Urush boshlangach, G'arbning 
qurol-yarog‘i va moliyaviy yordami kirib kelishi uchun asosiy vositachi bo‘lgan 
saudiyaliklar endilikda qabila-qabila bo‘lib yashamayotgan afg‘onlardan kichik militsiya 
guruhlari tuzadi va ularni nisbatan progressiv bo‘lgan vahhobiylik e'tiqodiga o‘tishga 
ko‘ndiradi. Tez orada boshqa afg‘onlar ham tishidan tirnog‘igacha qurollangan va 
xorijdan kelgan, ko‘pincha vahhobiy bo‘lgan ming-minglab ko‘ngilli arablar bilan 
kuchaytirilgan mana shu guruhlarga qo‘shila boshlaydi. Ayni paytda Qizil Armiyaga 
qarshi janglarning asosiy og‘irligi Ahmadshoh Mas'ud va Burhoniddin Rabboniy singari 
tasavvuf tariqatlariga xayrixoh bo‘lgan an'anaviy musulmon harakatlari vakillari 
zimmasiga tushgan edi; Kobuldagi markaziy hokimiyat qulashi bilan Hikmatyor 
qo‘shinlari ilgarigi muxolifat guruhlari uni bosh vazir qilib tayinlamagani uchun norozilik 
belgisi sifatida shaharni o‘qqa tuta boshlaydi. Avvalgi zamonlarda Afg‘onistonda mavjud 
bo‘lgan an'anaviy islom mazhablar o‘rtasidagi bunday ziddiyatlarni hal etish 
mexanizmlarini ishlab chiqqan edi. Afg‘onistonning o‘zi, an'anaga ko‘ra, mazhablar 
emas, aksincha, qabilalar o‘zaro bahslashib kelgan mamlakat edi. Ammo vahhobiylik
ekumenizm
[508]
ga toqat qilolmas edi. Vahhobiylar shaharning atrofida handaq qazib, 
uni bombardimon qildi. Qurol-yarog‘ zaxirasining benihoya ko‘pligi va yangi xorijiy 
do‘stlarining doimiy qo‘llab-quvvatlashi tufayli ular barcha uchun ma'qul bo‘ladigan 
milliy yakdil hukumat tashkil etish tarafdorlarining tomog‘iga tiqilgan abadiy qiltanoq 
bo‘lib qolaveradi.
Vahhobiylikning vatani bo‘lgan Saudiya Arabistonining o‘zidagi vaziyat ham endilikda 
fosh bo‘lib qolmoqda. Saudiya podsholarining an'anaviy strategiyasi, islomchilar 
e'tiborini mamlakatdagi korruptsiyadan chalg‘itish uchun, ularni chet mamlakatlarda 
missionerlik faoliyatini olib borishga jalb etish maqsadida suyak irg‘itishdan iborat bo‘lib 
keldi. Bu ish bir necha usul bilan amalga oshirildi. Ulardan eng asosiysi hajga kelgan 
musulmonlar ongiga vahhobiylik g‘oyalarini singdirishga urinishdir. Buning uchun turli 
tillarda kichik bukletlar chiqarib tarqatiladi, ularda "sof" islomiy aqida tushuntiriladi 
hamda tasavvuf va an'anaviy dindorlikning turli shakllariga qarshi qahr-g‘azab o‘tlari 
sochiladi. Haj davomida maxsus chodirlar o‘rnatiladi va vahhobiy voizlar "Allohning 
mehmonlari"ga nutq irod qilishadi. Bu mamlakatga kelib ishlayotgan chet ellik 
musulmon ishchilarga nisbatan shunga o‘xshash, hatto undan-da battar usul qo‘llanadi. 
Saudiya Arabistonidagi vahhobiylik paydo bo‘lgan markaziy viloyatlar: Najd va Qassimda 
namoz vaqti ko‘chada yurgan kishilar hibsga olinib, zo‘rlik bilan masjidga olib boriladi.
Ammo 1990-91-yillardagi ko‘rfaz urushidan so‘ng hukumat o‘zi yaratgan vahhobiylik 
harakatining bosimiga uchray boshladi. G'arb qo‘shinlarining podshosi ikki muqaddas 

---

XXI asrda Islom: Postmodern dunyoda qiblani topish. Timoti J. Uinter