Менежмент. Маркетинг

9.2.1. Marketing to`g`risida tushuncha va uning qoidalari

Menejment sistemasida marketingni urganish asosiy masalalardan biridir. Bozor munosabatlariga uta borganimiz sari "Marketing" so‘zi tez - tez ishlatilmokda Marketing so‘zini o‘zagi inglizcha "market" ya’ni "bozor" ni bildiradi, to`liq so‘zma so‘z tarjimasi esa "bozorni bilish" demakdir.

XX asr boshlanishida AKSH da marketing nazariyasi tugila boshladi. Marketing nazariyasi orkali maxsulotni sotish bilan bog‘liq masalalar urganila boshlandi. Ayniksa, reklama, tijorat, kredit \karz\berish masalalariga katta axamiyat berildi. XX asr boshlarida marketing maxsus fan sifatida shakllandi va uni AKSH ning Michigan, Kaliforniya,Illinoys shtatlarida joylashgan universitetlarda ukitila boshladi.Ayniksa,1950-yillarda marketing menejment nazariyasi orkali rivojlandi va amaliyotga keng qo‘llanila boshlandi.Natijada marketingning yangi konsepsiyasi vujudga keldi.Ishlab chiqarish va bozor,bular bir-biriga bog‘liq bir butun sistema ekanligi e’tirof etildi.

Marketing orkali yangi tovar ishlab chiqarish va uni texnologiyasi,rejalashtirish va ishlab chiqarish dasturlarini bajarish,moliya va shuningdek maxsulotni sotish masalalari urganila boshlandi. Bu jarayon-larni urganishda bozorni taxlil qilish birinchi urinda turadi. SHu tax-lil asosida ishlab chiqarish Tashkil etiladi.

YUkoridagilardan foydalanib,marketingni quyidagicha ta’riflaymiz:

M a r k ye t i n g - bu bozorni asosli ravishda urganib, bu xolatni oldindan baxorlab,maxsulotlarni ishlab chiqarish va uni sotishni Tashkil etish xamda shu yusinda yaxshi foyda topishni uyushtirish demakdir.

Bozor iqtisodiyoti sharoitida marketing katta axamiyatga ega. CHunki, marketing ishi maxsus marketing dasturlari orkali amalga oshiriladi. Ularda xaridorlarni va raqobatchilarni urganish asosida, tovarlar sifatini yaxshilash,tovar narxini o‘zgartirish,reklama utkazish, tovarga iste’molchi chakirish,tovarlarni o‘z vaqtida yetkazib turish, xaridorlarga ma’qo‘l tushadigan xizmat ko`rsatish kabi chora-tadbirlarni o‘z ichiga oladi.

Ishlab chiqarish marketing vositasida goyat tez o‘zgarib turadigan bozor talabiga moslashadi va samaraga erishadi.

Tovar ishlab chiqaruvchilar marketing tufayli bozor bilan uzviy boglanadilar. Ishlab chiqarishni boxortalab tovarlar yaratishga qaratadilar.Soxibkorlik va tijorat ishlari rivojlantiriladi.

Marketing quyidagi koidalarga asoslanadi:

1.Tovar ishlab chiqarish va korxona imkoniyatlarini xisobga olish.

2.Xaridorning talab-extiyoji tula kondirilishi, bulgusi talabni nazarda tutilishi.

3.Mo`ljallangan bozorda tovarlar aytilgan vaqtda va belgilangan mikdorda sotilishi.

4.YAngi tovarlarni o‘zlashtira borib korxonaning uzok davr mobaynida samarali ishlashiga erishish.

5.Korxonaning ishlab chiqarish yunalishlari,tutgan yuli bozor sharoitiga, xaridor talabiga moslashish bilan cheklanmay,balki talabni o‘zi mo`ljallagan yunalishda o‘zgartirishni ta’minlashi.

Marketing fakat bozordagi talab va extiyojni kondirish vositasigina bulmay, balki ishlab chiqarish samarasining xam yukori bo`lishiga kratiladi.

Marketing konsepsiyasi:iste’molchini talab va extiyojlarini eng yukori darajada kondirish va ishlab chiqarish samaradorligini oshirishdan iborat. Marketingning ijtimoiy asoslari. (YOki insonlarning talabini kondirish). Marketingning ijtimoiy asoslarini urganish uchun-extiyoj, talab, surov, tovar, ayirboshlash, bitim, bozor kabi kategoriyalarni mazmunini bilish zarur.

E x t i yo j - bu insonni biror narsani yetishmasligini sezishiga aytiladi. Extiyoj uch xil-fiziologik,ijtimoiy va shaxsiy extiyojlarga bulinadi. Insonning fiziologik extiyoji-ozik-ovkatga, kiyim-kechakka, issiklikka va boshqa narsalarga bulgan extiyojidir. Insonni uy-joyga, tibbiy xiematga, madaniy-maishiy va boshqa xizmatlarga bulgan extiyoji ijtimoiy extiyoj deyiladi. Insonni bilimga, xunarga va boshqa narsalarga bulgan extiyoji bu shaxsiy extiyoj deyiladi.

T a l a b - bu shaxsni madaniy darajasi belgilaydigan maxsus (ma’lum)shakldagi etiyojiga aytiladi.

S u r o v - bu shaxsni xarid kobiliyati bilan mustaxkamlangan talabidir.

T o v a r deb, iste’molchini extiyojini yoki talabini kondirish uchun bozorga taklif etiladigan xamma narsalarga aytiladi.

Agar taklif etgan tovaringiz iste’molchining talabiga mos kelmasa, talab kondirilmaydi(1-xolat). Agar taklif etgan tovaringiz iste’molchining talabiga qisman mos kelsa, talab qisman kondiriladi (2-xolat). Agar, taklif etgan tovaringiz iste’molchining talabiga tula mos kelsa, talab tula kondiriladi (3-xolat). Bunday tovar i d ye a l t o v a r deyiladi. Menejer boshqarishni tugri Tashkil etib, kancha ko‘p ideal tovarlarni bozorga taklif etsa,shunchalik samaraga erishadi.

Ato- var B ta- lab

B talab A tovar

Btalab A tovar

1-xolat. 2-xolat. 3-xolat.

Ayirboshlash deb,

tomonlarning xoxishiga qarab,biron narsaning urniga boshqa narsa berish jarayoniga aytiladi.

Ixtiyoriy ayriboshlash uchun beshta shart-sharoit bo`lishi kerak:

1.Tomonlar kamida ikkita bo`lishi kerak.

2.Xar qaysi tomonning ma’lum narsasi bulib,bu boщka tomonni ki ziktiradigan bulsin.

3.Xar qaysi tomon Uzaro kirishadigan va O‘z tovarini olib kela oladigan kobiliyatga ega bo`lishi kerak.

4.Takliflarni kabul qilishda yoki uni inkor etishda tomonlar tula erkin bo`lishi kerak.

5.Xar qaysi tomon ikkinchi tomon bilan aloqada bulsa, maqsadga muvofik bo`lishiga ishonish kerak.

Talabni xolati va marketingni vazifasi quyidagicha buladi:

20-chizma.

Talab







konikarsiz talabning tushishi

talab

talabning tartibga tushmaydigan

y o‘qligi talab



yopik talab tulik talab

oqilona bulmagan talab

Marketing orkali boshqarish deganda-Tashkilotni foydasini, ta’minot xajmini usishi,bozordagi mavkeni oshirish maqsadlariga erishish, xarid qiluvchilar(iste’molchilar) bilan foydali ayriboshlash maqsadida aloqa qilishni urnatish va uni mustaxkamlash uchun taxlil, rejalashtirish va nazorat ishlarini amalga oshirishni tushunamiz.

Marketingni boshqarish bu sodda qilib aytganda talabni boshqarish demakdir.

Talabning xolatiga qarab,marketingni boshqarish konsepsiyasi ishlab chiqiladi. Bu konsepsiyada quyidagilar xisobga olinadi:

1.Ishlab chiqarishni takomillashtirish dasturi ishlab chiqiladi. Bunda xom-ashyo va materiallarning sifati,yangi texnologiyalarni joriy qilish,mexnatni Tashkil etishning ilgor usullariga utish va ishlab chiqarishni takomillashtiruvchi boshqa omillar xisobga olinadi.

2.Tovar maxsulotini takomillashtirish yullari ishlab chiqiladi. Bunda ishlab chiqiladigan maxsulotning turlari va sifati xisobga olinadi. Agar korxona maxsulotiga talab yo‘q bulsa yoki talab tushib borayotgan bulsa, unda yangi maxsulot ishlab chiqarish yullari kidiriladi.
21-chizma..

	marketingni boshqarish konsepsiyasi
Ishlab chiqarishni takomillashtirish konts.si		tovar maxsulotlarini takomillashtirish
kommertsiya faoliyatini intensivlashtirish		marketing konsepsiyasi
	Ijtimoiy-etik marketing konsepsiyasi

3.Xaridorga tovarni sotish yullarini ishlab chiqilada. Misol uchun, fakat bitta koluvdi, uni xam bittasi olaman degan edi. Arzonrok sotib olish mumkin. SHef arzonlashtirishga unamadi, lekin uni men kundirdim va xokazo.

4.Bozor extiyoji va talabini urganib,raqobatchiga nisbatan samarali va maxsulli ishlash va yukoridagilarni ta’minlash.

5.Bozor talab va extiyojlarini aniqlab,raqobatchiga nisbatan samarali va maxsulli faoliyat ko`rsatib,xaridor va jamiyatga muvaffakiyat keltirish.