Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №20 (том 5)

Foydalanilgan adabiyotlar 
1.
O‘zbekiston Respublikasining 
2019 yilning 29-oktyabrida qabul qilingan “Ilm-
fan va ilmiy faoliyat to’g’risida”gi qonuni
 
2.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 29-noyabrdagi “O‘zbekiston 
Respublikasi Innovatsion rivojlanish vazirligini tashkil etish to‘g‘risida”gi PF-
5264-son Farmoni
 

---

956 
3.
O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining USTAVI; O‘zbekiston 
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017 yil 31 maydagi 331-son qarori 
bilan tasdiqlangan 
4.
Shermuhamedova N.A. “Ilmiy tadqiqot metodologiyasi” Toshkent. Fan va 
texnologiya 2014. 

---

957 
ФИО автора:
Ergashev Shohjahon Erkin o’g’li 
Guliston Davlat Universiteti
“Kimyo” yo’nalishi III bosqich talabasi

Название публикации:
«TERINI QAYTA ISHLAR KORXONALARI OQUVA 
SUVLARINI TOZALASH» 
Annotatsiya:
terini qayta ishlash korxonalari, oquva suvlarning kimyoviy 
tarkibi, PENG SHENG MCHJ qo'shma korxonasi, Charm Max Export qo'shma 
korxonasi, oquva suv tarkibidagi crom, oquva suv tarkibidagi sulfat kislota, ekologik 
muommo, chiqindisiz texnologiya. 
Kalit so'zlar:
Oquva suvlar, Oquva suvlar tarkibidagi xrom, sulfat kislota, 
chiqindisiz texnologiya, ekologik zararlar 
Terini qayta ishlash natijasida hayot tarzimizda kerak bo'ladigan charm 
mahsulotlari olinadi. Bundey terini qayta ishlash korxonalari respublikamizning
deyarli barcha viloyatida mavjud. Hususan shundey korxonalardan biri hisoblangan 
"PENG SHENG" MCHJ (Q/K) hamda "Max Charm Export" MCHJ (Q/K) tekshirilish 
natijasida ularning chiqindi suvlari o'rganildi. 
"PENG SHENG" MCHJ ( Xitoy-O'zbekiston Q/K) oquva suvlari tarkibida 17 
dan ortiq kimyoviy elemenlat borligi aniqlandi. Ularni tarkibida ko'p miqdorda kalsiy, 
kagniy, sulfat ionlari, xrom mavjuddir. Kalsiy va magniy teriga ishlov berishning 
birinchi bosqichida ya'ni mexanik bosqichida suv tarkibiga qo'shiladi. Sulfat kislota va 
xrom (III) oksidi teriga ishlov berishning 3-chi bosqichida qo'shiladi. Teriga ishlov 
berish yakunlanganidan so'ng bu elementlar suv bilan birga chiqindiga chiqib 
ketishadi. ularni tekshirishning natijasida 1 litr oquva suv tarkibid 3gr xrom (III) 
gidroksid borligi aniqlandi. 
"Max Charm Export" MCHJ (Hindiston-Pokiston-O'zbekiston Q/K) oquva 
suvlarida bu ko'rsatgich 8 gr/l ni tashkil etish etadi ekan. Afsuski, bu suvlarning ko'p 
qismi zourlarga va ekin maydonlariga oqiziladi. Bu oquva suvlar tarkibidagi sulfat 
kislotalar va xrom ekin maydonlariga tushgandan so'ng hattoki kislotada ham 

---

958 
erimaydigan murakkab cho'kmalarni hosil qiladi. Buning natijasida yerning 
unumdorligi keskin pasayib ketadi. Bundan tashqari ularni ekologiyaga ham jiddiy 
tasir ko'rsatadi: Zourlarga tushgan CaCO
3
, CaSO
4
, MgCO
3
, MgSO
4
parchalanishi 
hisobiga karbonat angidrid va oltingugurt IV oksidi havo tarkibida ko'payishi natijasida 
yaqin atrofda kislotali yomg'irlarni yog'ishini ko'rishimiz mumkin.
Buning oldini olish uchun oquva suvlarni 3 bosqichli tozalash sistemasidan 
o'tkazish kerak bo'ladi: 
# Dastlab ularni eloktroliz qilib olish kerak bo'ladi: oquva suvlarni o'rganis 
natijasida 8 dan ortiq metallar borligi aniqlandi: Ca, Mg, Cr, Na, K, Rb va boshqalar; 
Ularning ko'pchiligi yerning unumdorligiga salbiy tas'ir ko'rsatish hossasiga ega 
hisoblanadi. Elektroliz natijasida ularning oquva suv tarkibidagi foiz ko'rsatgichi 
kamayadi. 
# 2 chi bosqichda oquva suvni qumli (SiO
2
) bo'chkalardan o'tkiziladi: terini 
qayta ishlashning 2 chi bosqichida teriga mexanik ishlov beriladi: teri 3 qavatga 
ajratiladi: 1-qavat yungli qavat bo'lib undan tur xil kulolchilik buyumlarini 
tayyorlashda ishlatish mumkin. 2-qavatdan charm ishlab chiqarishda ishlov berish 
davom ettiriladi. 3-qavati baliqlar va zuluklar uchun ozuqa mahsuloti sifatida 
ishlatilinadi. 
Shu mexanik bosqichda ishlov berish natijasida oquva suvga turli xil jun va tuk 
ahlatlari qoshilib chiqadi. Ularni va turli hil kislotalarni tozalash uchun qumli 
bochkalardan o'tkiziladi va suv ulardan tozalanadi.
# 3 chi bosqichda oquva suvdan Al(OH)
3
gidroksididan o'tkaziladi. Bu 
bosqichda elektroliz va qumli bochkalardan o'tkan mikrometallar, kuchsiz kislotalar, 
va turli xil biomikroblardan tozalanadi. Sababi Al(OH)
3
sirtida yopishqoqlik hossasi 
mavjud.
Yuqoridagi amallar bajarilgandan so'ng qolgan suv tarkibi tekshirilganda:
#Cr = 0.2 gr/l 
#Ca = 1.7 gr/l 
#Mg = 1.3 gr/l 
#SO
4
2- 
= 5ml/l ni tashkil etdi 

---

959 
So'ng bu suvlarni ekin maydonlariga sug'orish maqsadida foydalanish bemalol 
foydalanish imkoniyati bo'ladi