Maxsus pedagogika

Husayn Voiz Koshifiy (1 4 4 0 - 1 5 0 5 ) 
XV< asrning ikkinchi yarmida 
X urosonda A lish er N avoiy a tro fid a t o ‘p lan g a n a llo m a , sh o ir va 
donishmandlar orasida m ashhur va qomusiy iste’dod egalaridan biridir. 
Husayn Voiz Koshifiy Hirot madrasalarida talabalarga ta’lim-tarbiya bergan, 
Xuroson shaharlarida axloq-odobdan va’z aytgan. Koshifiy o ‘z asarlarida 
ijtimoiy-axloqiy hayot, m a’naviyat masalalariga katta o ‘rin bergan. Ularda 
insonparvarlik, xalqparvarlik, yuqori m a’naviyatga ega b olish, madaniy 
yuksalish g‘oyalarini ilgari surgan. Uning «Axloqi Muhsiniy», «Axloqi 
Karim», «Iskandar oynasi», «Javohirnoma», «Tafsiri Husayn» kabi asarlari 
axloqiy ta ’lim otning yetakchi g‘oyasidir. U salbiy axloqiy xislatlarni
115

---

qoralaydi, ularning inson hayotiga va jamiyat uchun katta zarar olib kelishini 
qator hikoyat va rivoyatlar bilan ko‘rsatadi.
Koshifiy ijobiy xislatlarni kishilarda bolishi shart bo‘lgan insoniy fazilat 
deb tushunadi va sabr, hayo, iffat, pokizalik, sobitqadamlik, saxiylik, 
saxovat, rostgo‘ylik, shijoat, kamtarlik, hushyorlik, balandhimm atlilik, 
diyonatlilik, ahdiga vafodorlik, andishalilik, izzat-hurm atni bilish, sir 
yashira olish kabi fazilatlarni birma-bir ta ’riflab o ‘tadi.
Abu Abdulloh Rudakiyning (860—941) axloqqa oid asarlarida aql-idrok, 
xulq-atvor va bilim asosiy o ‘rinni egallaydi. Mutafakkir bilimni hamma 
boyliklardan ustun qo‘yadi. Rudakiyning fikricha, insonning to ‘la baxtga 
ega bo‘lishi uchun to ‘rt narsa kerak: sogliq, yaxshi odob, yaxshi nom va 
aql. U insonlarni voqealarning ichki mohiyatidan, uning tashqi tom onidan 
ajrata bilishga chaqiradi. U yaxshilik, saxiylik va ulug‘vorlikni targ‘ib qiladi.
Rudakiy asarlarida Vatanga, xalqqa m uhabbat, kishilar o ‘rtasidagi 
d o ‘stlik va o ‘zaro hamkorlikning kishilik jamiyati uchun muhim ahamiyatga 
ega ekanligini bir necha bor ta’kidlab yozgan. Uning fikricha, haqiqiy 
d o cstlik uchun kishilarning hatto turli dinda bo‘lishlari ham xalaqit bera 
olmaydi.

---