Maxsus pedagogika

Imbetsillik 
debil darajadan birmuncha oglir darajadir. Aqliy nuqsonning 
imbetsillik darajasida oligofreniyaning o ‘ziga xos xususiyatlari va namoyon 
b o ‘lishi birm uncha yaqqol ko‘rinadi. Birinchi navbatda, bu muayyan 
holatlarda um um lashtira olmaslik, hatto oddiy tushunchalarni hosil qila 
olmasligi bilan ajralib turadi. Imbetsil bolalarning m antiqiy fikrlash 
jarayonlari juda past darajada bo‘ladi. 0 ‘qigan m aterialning m azm unini 
ilg‘ab ololmaydilar. Yordamchi savollar orqaligina qisman m azm unini 
tushunishlari mumkin. Ko‘rish va eshitish analizatorlari qabul qilgan 
axborotlarni tahlil qila olmasligi natijasida harflarni eslab qolishda 
qiynaladilar, o ‘xshash tovushlarni bir-birlariga aralashtirib yuboradilar. 
Kitobdagi m atnlarni mexanik ravishda o ‘qib, m azm unini tushuntira 
olmaydilar. O iig ac h a sanash, o ‘n ichida hisob-kitob qilishlari mumkin. 
Lekin ularda 
murakkab son
haqidagi tushunchalar yo‘q. Ularning so‘z 
boyligi kam bo ‘lib, nutqi ifodasiz, jumlalari qisqadir.
Ularning harakati deyarli differensiyalashmagan. Sekin harakat qilish, 
b o ‘shanglik yozuv va m ehnat malakalarini egallashlariga xalaqit beradi. 
Ular faoliyatlarida tashabbuskorlik, mustaqillikka intilish kabi shaxsiy 
xislatlarbo‘lmaydi. 0 ‘zlarining mustaqil ishlarini aqliy jihatdan tushuntirib 
bera olmaydilar. 0 ‘rgangan ish uslubi, m alakalar o ‘zgartirilsa bu bolalar 
shoshib qoladilar. Shu sababli ularni hayotga moslashtirishda m untazam
n a z o ra tg a , rah b a rlik k a va yo rd am g a m u h to jlik sezad ilar. A yrim
m a’lumotlarni o ‘zlashtirish qobiliyatlarini ko‘rish mumkin. Ba’zan sodda 
jum lalarni tushuna oladilar, narsalarning sodda, umumiy belgilariga qarab 
ularning farqlarini bilishlari mumkin. Ularni o'qish, yozish va tartibli 
sanash elementlariga o ‘rgatish mumkin. 0 ‘zlariga xizmat ko‘rsatishning 
elem entar m alakalari bor. Elem entar hissiyotlari nisbatan saqlangan 
b o ‘lib, hamdardlik, yordam berishga intilish, rag‘batlantirish va tanqidga 
to ‘g‘ri munosabatda bo‘lish nisbatan saqlangan. 0 ‘z imkoniyatlariga to kg‘ri 
baho berish, o ‘zlarining ruhiy va jism oniy nuqsonlari uchun qayg‘urish 
ham u ch rayd i. H arak at tizim lari q o ‘polligi bilan ajralib 
tu ra d i. 
M urakkablashm agan 
oligofreniyaning yengil va o ‘rta darajasidagi 
imbetsillar jism oniy m ehnatning oddiy turlarini egallashlari m um kin. 
Imbetsillikning og‘ir darajalarida ularni eng sodda ish turlariga ham 
o ‘rgatish m um kin emas. Imbetsillikda aqliy nuqson turli xilda namoyon 
bo‘ladi. Imbetsillikning yengil turlarini debillikning og‘ir turlaridan ajratish 
birm uncha qiyin diagnostik ishdir. Bunday hollarda, yaxshisi, yengil 
darajadagi imbetsillarni yordam chi maktablardagi diagnostik sinflarga 
yuborish m aqsadga m uvofiqdir. Im betsil darajadagi oligofrenlarda 
reflekslarning buzilishlari ham ko‘zga tashlanishi m um kin. B a’zan 
tutqanoqlar bo ‘lishi mumkin. Bosh miya tuzilishining displaziyasi — 
mikrosefal va gidrosefal holatlar uchraydi. Ularning tana tuzilishida jismoniy 
buzilishlar, serebral endokrin buzilishlari ko‘zga tashlanadi.
24

---

Oligofreniyaning eng og‘ir darajasi