Mavzular Jami

7-mavzu: Pedagogik ijodkorlik, pedagogik mahoratning muhim tarkibiy qismi
(2 soat nazariy, 2 seminar).
REJA:
1.O`qituvchining dars davomidagi hamda darsdan keyingi ijodiy holatini tashkil etish mahorati. Pedagog mehnatining madaniyati. Darsning psixologik aspektlari haqida. Darsda emotsional- intellektual sharoit yaratish masalasi.
2.Pedagogning madaniyat qirralari: Ruhiyat madaniyati - o`quvchilarning ma`naviy ehtiyojlariga to`g`ri ta`sir ko`rsatish.
3.Mahorat madaniyati - har bir tadbirni zo`r quvonch va qalbdan tashkil qilish.Siyosiy madaniyat - davr talabiga mos iqtisodiy, ijtimoiy bilimga ega bo`lish va h.k.

Mavzuning texnologik xaritasi

O`quv vaqti: 80 minnut	Tinlovchi soni
O`quv mashg`ulоtining tuzilishi Ma’ruza rеjasi	O`qituvchining dars davomidagi hamda darsdan keyingi ijodiy holatini tashkil etish mahorati. Pedagog mehnatining madaniyati. Darsning psixologik aspektlari haqida. Darsda emotsional- intellektual sharoit yaratish masalasi. Pedagogning madaniyat qirralari: Ruhiyat madaniyati - o`quvchilarning ma`naviy ehtiyojlariga to`g`ri ta`sir ko`rsatish. Mahorat madaniyati - har bir tadbirni zo`r quvonch va qalbdan tashkil qilish.Siyosiy madaniyat - davr talabiga mos iqtisodiy, ijtimoiy bilimga ega bo`lish va h.k.
O`quv mashg`ulоtining maqsadi : Tinlovchilarda o’qituvchilarning ta’lim jarayonidagi va tarbiyachi sifatidagi mahorati haqidagi tushunchalarni tarkib toptirish va tasavvurlarni boyitish.
Pеdagоgik vazifalar: YAngi mavzu bilan tanishtirish, mavzuga оid ilmiy atamalarni оchib bеrish, asоsiy maslalar bo`yicha tushunchalarni shaqllantirish.	O`quv faоliyatining natijalari: Tinlovchilarda o’qituvchining kasbiy sifati va fazilatlarini tarkib topdirish. Tarbiyachi faoliyatining asosiy ko’nikmalari to`g`risida tasavvurga ega bo`ladilar.
Ta’lim usullari:	Ma’ruza, klastеr
O`quv faоliyatini tashkil qilish shaqli	Оmmaviy
Ta’lim vоsitalari	Slaydlar, markеr, flipchart, jadval
Qayta alоqa usullari va vоsitalari	Savоl javоb

O`quv mashg`ulоtining tехnоlоgik хaritasi

Ishlash bоsqichlari, vaqti	Faоliyat mazmuni
	O`qituvchining	Talabaning
1 bоsqich 1.1 O`quv хujjatlarini to`ldirish va davоmatni оlish 5 m. 1.2 kirish10m.	1.2. O’qituvchining o’quvchilarni bilish olish mahоrati haqida tushunchalarga ega bo’ladilar. O’quv mashg’ulotiga kirish davomida dastlab talabalarga klaster tuzish taqlif etiladi va ma’ruza boshlanadi.	Tinglanadi, aniqlashtiriladi, savоllar bеriladi. O’qituvchining o’quvchilarni bilib оlish mahоrati хaqida dastlabki tushunchalarni ifоdalaоvchi klastеr tuzadilar.
2 bоsqich Asоsiy 60 min	2.1. O’quvchilarning mo’qituvchiqil ishlashlarini tashkil etishda o’qituvchining ahamiyati haqida tushuntiriladi. 2.2. O’qituvchining dars jarayonidagi mеhnati va uni tashkil etishning asоsiy yo’nalishlari izohlab o’tiladi. 2.3. O’qituvchining dars davоmidagi va darsdan kеyingi ijоdiy hоlatini tashkil etish haqida ma’lumot beriladi. 2.4. Tarbiyachi mahоratining mоhiyati jarayoni tushuntiriladi 2.5. Tarbiyachi mahоratining tizimi. Tarbiyachi faоliyatining asоsiy ko’nikmalari to’g’risida tushuntiriladi.	Kоnspеkt yozishadi, tinglashadi, Mavzu bo`yicha savоllar bеradilar.
3 bоsqich. YAkuniy natijalar 5 min.	3.1 Mavzu bo`yicha хulоsa qilish. O’qituvchining ta’lim jarayonidagi va tarbiyachi sifatidagi mahоrati yuzasidan umumlashtiruvchi fikr bildiriladi. 3.2 Mavu yuzasidan o`quv vazifasi bеriladi. Amaliy mashgulоtga tayyorlanish	O`rganilgan mavzuni umumlashtiradilar.

1.O`qituvchining dars davomidagi hamda darsdan keyingi ijodiy holatini tashkil etish mahorati. Pedagog mehnatining madaniyati. Darsning psixologik aspektlari haqida. Darsda emotsional- intellektual sharoit yaratish masalasi.
O`qituvchining o`z faоliyati, хatti-harakati muоmala hamda хulq-оdоbini taхlil eta оlish kunikmasiga ega bo`lishi.
Ijodkorlik -o'qituvchining o'z mehnati jarayonida mustaqii faoliyat olib borishi. Kasbiy faoliyatning taiim mazmunini belgilovchi sifatlari o'qituvchining ijodkorligida namoyon boiadi. Ijodkorlik - bu o'qituvchining taiim va tarbiya jarayonida sifat jihatidan yangi, original va takrorlanmas biror ilmiy yangilikni paydo qiluvchi faoliyatidir.
O'qituvchining mahsuldor ijodkorligida. belgilangan har qanday mu­ammo muvaffaqiyatli hal qilinadi, ijod qilishga layoqati bo'lgan o'qi­tuvchilaming asosiy qismida bu jihatlar namoyon bo'iadi.
O'qituvchining evristik ijodkorligi, jahonda ro'y berayotgan kasbiy faoliyatiga oid yangilikiarni dadil o'zlashtirish va targ'ib qilishni angla-tadi, ya'ni uning asosida g'oyalar (farazlar) hosil qilish jarayonini inten-sifikatsiya qilish va ularning haqiqatga yaqinligini (ehtimolligini, ishon-chliligini) izchil amalga oshirish va bunda yangi holatda dadil harakat qilish qobiliyati, fikrlash jarayoni asosida tafakkumi rivojlantirish kuza-tiladi.
O'qituvchining kreativ ijodkorligida ijtimoiy ahamiyatga ega bo'l­gan yangi nazariyalarni yaratish mujassamlashgan, u o'zining mustaqil g'oyalari va takliflari bilan chiqadi, mohir va tajribali, layoqatli o'qituv-chilargina bunga erishishi mumkin.
Yevropalik sotsiologlar o'qituvchining mehnatdagi ijobiy holatlarini "oqimni his qilish", ya'ni o'z faoliyatiga to'liq kirishib ketish va faoliyat jarayonidan qoniqish hosil qilish deb atashadi, bu esa o'z navbatida o'qituvchining yuqori ichki refleksiv holati kuchli bo'lishi haqida guvoh-lik beradi. O'z kasbi jarayonida ijodkorlikni va mehnatidan qoniqishni his qilmaydigan o'qituvchilarning mehnat faoliyati ko'pincha harakat-sizlikka, asablarining tez charchashiga va g'ashlikka olib keladi.
Mehnatda faollik - bu o'qituvchining mehnat sohasida olib bora-digan mustaqil harakatidir. Pedagog mehnat faolligining o'ziga xos tomoni - o'quvchining ta'lim va tarbiyaviy faolligini oshirishga qaratil-ganligida namoyon bo'ladi. Bunda o'qituvchi faqat o'z fanini puxta bilishi yetarli boimasdan, pedagogik-psixologik malaka va ko'nikma-larni, ta'lim va tarbiyaviy texnologiyalarning keng spektrini, har qanday pedagogik vaziyatlarni hal qilishda mustaqil faoliyat olib borishni unutmasligi kerak. Bu talablar pedagog mehnatining muhim o'ziga xos tomonini tashkil qiladi. O'qituvchi doimo o'zining boy bilimi va tajri-balari asosida yig'ilgan shaxsiy pedagogik resurslariga tayanib butun o'qituvchilik faoliyati davomida mehnat qiladi. U ta'lim va tarbiyada o'ziga yoqqan metodlarni, vosita va usullarni tanlaydi, yangilikka inti­ladi. Barcha pedagogika oliy o'quv yurti talabalari buni yetarlicha aniq tushunishadi. Agar birinchi kurs talabalarining 59 foizi o'qituvchilik kasbini o'zining iste'dodi deb hisoblasa, to'rtinchi kursga kelganda bunday talabalar soni 2,5 barobarga kamayadi.
Sinf jamoasining psixologik o'zgaruvchan tarkibi, jamoa a'zolari-ning bir-birlari bilan o'zaro munosabati, o'quvchilar ruhiy holatining xilma xilligi o'qituvchi mehnatiga jiddiy ta'sir ko'rsatadi. Bunda sinf jamoasining xarakterini, psixologiyasini o'qituvchi o'zi xohlaganidek ijobiy tomonga rivojlantirishi, o'zgartirishi hamisha mumkin boiaver-maydi. So'nggi yillarda o'quvchilaming o'quv jarayoniga qiziqishi, bilim olishga nisbatan passivligi sezilmoqda. Iqtidorli, qobiliyatli o'quvchilarni to'liq mustaqii o'qish bilan band qilishda ba'zi o'qituvchilarning ojizligi noroziliklarga sabab boimoqda. Bu muammo allaqachon ta'lim muassa­salarida o'qituvchilar faoliyatiga tegishli bo'lgan ijtimoiy ahamiyatga molik hodisa sifatida tan olingan. Taiim muassasalari oldida turgan ushbu muammolar, taiim sohasida olib borilayotgan islohotlarning baja-rilishiga to'sqinlik qilmasligi uchun taiim va tarbiyaning asosiy ijroohisj boigan o'qituvchining mehnat faoiligini oshirish, ijodkorligim no-.'irgi zamon talablari darajasida yanada kuchaytirish lozim.
Ko'p yillik ilmiy tadqiqotlar natijasida o'qituvchining o'rtacha yoshiga nisbatan mehnat layoqatini oshirishda quyidagi holatlarga jiddiy e'tibor berish lozimligi aniqlandi:
1. Mehnatga nisbatan faollikning bir xil sikldagi xususiyati, mehnat va dam olish tartibining o'zgarmasligi.
1.Mehnatga layoqatlilik darajasi, o'z kasbini mukammal egallagan o'qituvchilaming ishlash dinamikasi.
3. Mehnat unumdorligini pedagogik tajribalar asosida uzluksiz
oshirib borishi.
Mehnat jarayonida yuzaga keladigan turli holatlaming o'ziga xos xususiyatlari, ya'ni funksional qulaylik, mhiy charchash, ruhiy zo'riqish, his-tuyg'ularga berilish, bir xil o'zgarmaydigan faoliyat, doimiy xavotir, loqaydlik holati tez-tez tashxis qilinishi lozim.
Mehnatda reproduktivlikning va ijodkorlikning o'zaro muno­sabati, me'yordan ortiq ishlash darajasi, ijodkorlikda "tavakkal'ning mavjudligi.
Mehnat unumdorligini oshirishda mustaqii intilishning o'ziga xos xususiyatlari.
Ichki va tashqi cheklanishlarni, qarama qarshiliklarni engib o'tish, irodaning mustahkamligi, o'z mehnati natijalarini oldindan ko'ra bilish, mumkin boimagan hoiatlarda faollikning o'zgarishi.
Innovatsiyalarning mavjudligi (faollikning yangi shakllarini o'z­lashtirish).
Mehnat faoiligini oshiruvchi omillar orasiga, mehnatga ijobiy muno­sabatda bo'lish, kasbiy jarayon yoki mehnat turiga qiziqish, ko'p hoiat­larda shaxsning qadriyatlarga nisbatan munosabatiga bog'liq boigan uning onglilik darajasi ham kiradi
Mohir o’qituvchi tajribasiz o’qituvchiga nisbatan oz mehnat va vakt sarf kilib ko’zlangan maqsadga erishadi, chunki o’kuvchilarni doimo mutsakil bilim olishga o’rgatib boradilar. Ular "agar mavzuni o’zlashtirishga o’kuvchilarning kuchi yetmasa mutsakil o’zlashtira olmasa, aks holda materialni o’qituvchining o’zi tushuntirib berish kerak", degan koidaga amal qiladilar.
O’qituvchilar darsda o’kuvchilarning mutsakil bilim olishlarini ta’minlovchi juda ko’p usullardan foydalanadilar. Ulardan dastlabkisi takrorlash xarakteriga ega bo’lgan ishlardir. Bunga oldin o’zlashtirilgan bilimlarni amalda ko’llashga oid mashk va masalalar o’qituvchi topshirig’iga binoan darslikdan o’qish, oldin o’zlashtirilgan ma’lumot va dalillarni o’rgatuvchi grafik ishlar (sxema va jadvallar)ni bajarish va boshkalarni misol kilib ko’rsatish mumkin. Amaliy mashg’ulotlarda ham mutsakil ishdan o’kuvchilarni yangi bilimlar bilan kurollantirish maqsadida samarali foydalanish mumkin. Nazariy yoki amaliy dars bo’lishidan kat’iy nazar o’kuvchilarning mutsakil ishlari o’qituvchi tomonidan boshkarilishi lozim.
Tajribali o’qituvchilar o’kuvchilarni kitob bilan ishlashga, konspekt tuzishga, ijodiy ishlarni tashkil etishga va bajarishga o’rgatishga alohida e’tibor beradilar. Masalan, V. F. Shatalov o’kuvchilarni bevosita yaratuvchi fikrlashlarini rivojlantirishga oid usullar sistemasini ko’llaydi, keng ko’lamdagi topshiriklarni, turli xil o’ziga xos mutsakil ishlarni bajartiradi. Topshiriklarni aksariyat kismini o’kuvchilarning o’zlari mutsakil bajaradilar. Bunga erishish uchun u darsda etalon masala yechimini o’kuvchilarga ko’rsatadi va kaysi masalalar shu turdagi masalalar ekanligini o’kuvchilardan so’raydi. Bu masalalarni (ularni yechish va murakkabligi cheklanmagan holda) o’kuvchilar o’zlari mutsakil ishlaydilar. Masalalarni to’g’ri yechilganligini o’kuvchilar o’zaro yoki o’qituvchi tomonidan tekshiriladi. Har bir o’kuvchi o’z kuchiga mos masalani tanlab yechadi, bilimi kuchli o’kuvchilarga esa murakkabrok masalalar tavsiya kilinadi.
Ayniksa, dalillarni mutsakil tahlil kilib, umumlashtirib va xulosa yasab, yangi bilimlarni o’zlashtirishda o’kuvchilar mutsakil ishi nihoyatda foydali bo’ladi. Darsda o’kuvchilarni kitob bilan mutsakil ishlarini tashkil kilishda o’qituvchi tezkor o’kuvchini to’xtatmaydi, atsa-syokin o’zlashtirayotgan o’kuvchini shoshiltirmaydi savolga to’g’ri javob bergan o’kuvchiga darhol navbatdagi savolni beradi, xatolikka yo`l ko’ygan o’kuvchiga esa ko’shimcha topshirik beradi. YOsh o’qituvchilar o’kuvchilar mutsakil ishlarini tashkil etishga yetarli darajada mas’uliyat bilan e’tibor bermaydilar. O’kuvchilar ham ularga moslashib, o’qituvchi hammasini tushuntirib ko’yishini, o’kuv materialidagi muhim joylarni nimaga ko’prok e’tibor berish kerakligini ham o’qituvchi aytib berishini ko’tadilar. Natijada o’kuvchilar aksariyat hollarda mutsakil ishlashga o’rganmay koladilar. O’kuvchilarning individual kobiliyatlarini doimo ko’zatib, o’rganib va e’tiborga olib boruvchi o’qituvchilar esa mutsakil ishlashni tashkil etish mahoratini egallaydilar.
O`qituvchi faоliyatida ijоdiy hоlatini tashkil etib, guruh bilan bo`ladigan uchrashuv, dars andоzasini to`zish, mulоqоt usullarini tanlash, pеdagоgik vaziyatlarni оldindan ko`ra bilish, tasavvur etish, o`tiladigan dars mavzusini хis etish. o`qituvchining ta’lim jarayonidagi оdоbi, uning o`zini to`tishini хayolan tasavvur etishi, darsni yaхshi o`tishiga o`zini ishоntirishi.
O’kuvchilarning bilimlarini o’zlashtirish jarayonini to’g’ri tashkil etish uchun darsda kaytuvchan alokani mohirona o’rnatish katta ahamiyatga ega. Kuzatuvchanlik kobiliyati va tafakko’ri yaxshi rivojlangan har bir kadamini mulohaza bilan tashlaydigan o’qituvchilar bunday malakalarni tezrok egallaydi.
Psixolog olimlar (A. A. Bodalev va V. S. Kondratevlar) aniklaganlaridek, mohir o’qituvchilarning "a’lo", "yaxshi", "konikarli" baholarga o’qiydigan va o’zlashtirmaydigan o’kuvchilar hakidagi tasavurlari o’z ishiga lokaydlik bilan karaydigan o’qituvchilarga nisbatan anchagina keng bo’lar ekan. Tajribali o’qituvchilar darsni o’zlashtirmaydigan o’kuvchilarni o’zlashtirmaslik sabablari bo’yicha turlarga ajratganlar. Ular: bilish doirasini kam rivojlanganligi (e’tiborsiz, xotirasi yomon fikrlash operatsiyalarning shakllanmaganligi va hokazo); hissiy irodaviy doirasida kamchiliklarni mavjudligi (sekin ko’zg’aluvchanlik, ortikcha jahldorlik, muhimlikning yo`kligi va hokazo); shaxsning integral sifatlarini yetarli darajada ifodalanmaganligi (bilishga oid kizikishlari).