Mavzu: Morfemika, morfema va uning turlari



Download 1,61 Mb.
bet4/5
Sana24.06.2022
Hajmi1,61 Mb.
#701395
1   2   3   4   5
Bog'liq
morfemika

Affiksal polisemiya

  • So`zlarda bo`lgani kabi affikslarda ham polisemiya, omonimiya va antonimiya hodisalari uchraydi.
  • Affiksal polisemiya. Affikslar ham xuddi so`zlar kabi ko`p ma’noli (polisemantik) bo`lishi mumkin. Bir turkumga tegishli bo`lgan har xil ma’noni bildiradigan birgina affiksga polisemantik affiks deyiladi. Masalan, -chi, affiksi turlicha shaxs oti ma’nolarini bildirib kela oladi.: ishchi, traktorchi, o`yinchi, gulchi, tarixchi, hikoyachi, sportchi, paxtakorchi kabilar; -li, affiksi bir o`rinda ega ekanlik ma’nosini (mevali, bolali, aqlli, kitobli) bildirsa, ikkinchi o`rinda ortiq darajada ega ekanlik ma’nosini (yog`li, suvli, shirali) bildiradi.

Affiksal sinonimiya. Bir turkum doirasidagi affikslarning biror ma’nosida teng kelib qolishiga affiksal sinonimiya deyiladi. Affiksal sinonimiya boshqa-boshqa affikslarning bir asosga qo`shilishi natijasida sodir bo`ladi. Masalan, savlat+li–ser+savlat, mahsul+dor – ser+mahsul kabi. Affikslar sinonimiyasi vazifasi bir xil bo`lgan affikslar doirasida bo`ladi. So`z yasovchi bilan so`z yasovchi (unum+dor – ser+unum, til+chi – til+shunos), shakl yasovchi bilan shakl yasovchi (ayt+giz – ayt+dir, o`zgar+t – o`zgar+tir) sinonimik munosabatga kirishadi. Affikslar sinonimiyasi ko`pincha o`zbek tilidagi affikslarning boshqa tillardan o`zlashgan affikslarning biror ma’nosida umumiylikka ega bo`lishlari asosida kelib chiqadi. Masalan, -chi affiksi bir ma’nosida tojikcha –shunos affiksi bilan (til+chi – til+shunos), ikkinchi ma’nosida tojikcha –kor affiksi bilan (xizmat+chi – xizmat+kor), uchinchi ma’nosida tojikcha -kash affiksi bilan (childirma+chi – childirma+kash) sinonimik munosabatga kirishadi

Affiksal omonimiya

  • Affiksal omonimiya. Ma’no va vazifasiga ko`ra turlicha affikslarning shaklan teng kelib qolishiga affiksal omonimiya deyiladi. Affiksal omonimiyaning qo`yidagi ko`rinishlari mavjud:
  • 1. So`z yasovchi affikslar shaklan teng kelib qoladi. Bunda omonim affikslar bir so`z turkumi doirasida bo`lishi ham, turli so`z turkumlari doirasida bo`lishi ham mumkin. Masalan, o`r+oq (ot) – qo`rq+oq (sifat), yashir+in (sifat) – erk+in (sifat), yon+g`in (ot) – oz+g`in (sifat), bilim+don (sifat) – qadr+don (sifat), soch+iq (ot) – chin+iq (fe’l) kabi.
  • 2. So`z yasovchi affiks bilan shakl yasovchi affiks shaklan teng kelib qoladi. Masalan, maqtan+choq (sifat yasovchi) – qo`zi+choq (otning kichraytish – erkalash shakli), o`s+ma (ot yasovchi) – qovur+ma (sifat yasovchi) – o`qi+ma (fe’lning bo`lishsiz shakli) kabi.
  • 3. Shakl yasovchi affikslar shaklan teng kelib qoladi. Masalan, mashina+m, mashina+ng (otning egalik shakli), o`qidi+m, o`qidi+ng (fe’lning shaxs-son shakli), o`qi+sh, yoz+ish (fe’lning harakat nomi shakli), ishla+sh+di, kul+ish+di (fe’lning birgalik daraja shakli) kabi.

Download 1,61 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish