Mavzu 18: jismlarning elektrlanishiga oid misollar


Tok kuchini reostat yordamida rostlash



Download 149,16 Kb.
bet8/8
Sana01.09.2021
Hajmi149,16 Kb.
#161874
1   2   3   4   5   6   7   8
Bog'liq
MAVZU 18

^ 11. Tok kuchini reostat yordamida rostlash.

B u ishni bajarish uchun quyidagi elektr zanjir yig`iladi. Bunda reostat istemolchi va ampermetrga ketma-ket ulanadi. Tok manbaining kuchlanishi 4v atrofida bo`ladi. Reaostatning surilma kontaktini siljitib ampermetr ko`rsatishi va lampochkaning yonish ravshanligi kuzatiladi. Bunda tok kattaligini o`zgartirish lampochka istemol qiladigan minimal tokdan oshib ketmasligi kerak.



^ 12. O`tkazgich qarshiligi uning uzunligiga, ko`ndalang kesim yuzi va materialiga bog`liq bo`lishi

Elektr toki elektr zaryadlarining batartib harakatidir; bu harakatga o`tkazgichlarning yo`lda uchraydigan molekula va atomlari qarshilik ko`rsatadi. Shuning uchun tashqi zanjir ham, energiya manbaining o`zi ham tok o`tishiga elektr qarshilik (yoki qisqacha qarshilik) deb ataladigan qarshilik ko`rsatadi.

Elektr qarshilik r harfi bilan belgilanadi va sxemalarda rasda ko`rsatilganidek tasvirlanadi.

Qarshilikning o`lchov birligi om. Uchlaridagi potentsiallar ayirmasi o‘zgarmas va bir volt bo‘lganda kuchi bir amper tok o`tadigan o`tkazgichning elektr qarshiligi om deb ataladi. 1om=1v/1a.

Har xil moddalarning hajm birligida elektronlar soni turlicha, oraliqlaridan ana shu elektronlar yuradigan atomlar esa turlicha joylashgan bo`ladi. Shuning uchun o‘tkazgichlarning elektr tokiga ko`ratadigan qarshiligi o`tkazgichlar yasalgan materialga bog‘liqdir. Bundan tashqari, qarshilik o`tkazgich uunligi va ko‘ndalang kesmlari bir xil bshlgan ikkita o`tkazgichdan qaysi biri uzun bo`lsa, o‘shanisining qarshiligi katta bo`ladi. Ayni bir materialdan yasalgan va uzunliklari teng bo‘lgan ikkita o`tkazgichdan qaysi birining ko`ndalang kesim yuzi kattaro? bo`lsa, o`shanisining qarshiligi kamro? bo`ladi.

O`tkazgich metalining xususiyatlarini uning elektr qarshiligi jihatidan baholash uchun solishtirma qarshilik tushunchasidan foydaniladi. Solishtirma qarshilik-muayyan materialdan qilingan, uzunligi 1m va ko`ndalang kesim yuzi 1mm2 bo`lgan o`tazgichning omlarda ifodalangan qarshiligidir. Solishtirma qarshilik ρ harfi bilan begilanadi.

Agar solishtirma qarshiligi   bo`lgan materialdan qilingan o`tkazgichning uzunligi   metr va ko`ndalang kesim yuzi s kvadrat millimetr bo`lsa, bu o`tkazgichning qashiligi   om bo`ladi. (1)

Bu formuladan ko`ramizki, o`tkazgichning qarshiligi shu o`tkazgich materialining solishtirma qarshiligiga va o`tkazgich uzunligiga too`ri proportsional bo`lib, o`tkazgichning ko`ndalang kesi yuziga teskari proportsionaldir.

O`tkazgichlar qarshiligi temperaturaga bog`liq: metal o`tkazgichlar qarshiligi temperatura ko`tarilishi bilan oshadi. Temperatura ko`tarilganda ko`mir va suyuqliklar qarshiligi kamayadi. Har bir metall, suyuqlik va ko`mir uchun qarshilikning temperatura koeffitsenti deb ataldigan aniq koeffitsent mavjuddir. Bu koeffitsent selsiy shkalasida temperatura bir gradusga ko`tarilishida o`tkazgich qarshiligi boshlang`ich qashilikning bir omiga nisbatan olingan ortishini ifodalaydi. qarshilikning temperatura koeffitsenti   (2)

bu erda r1 –o`tkazgichning T1 temperaturadagi qarshiligi; r2 –o`sha o`tkazgichning T2 temperaturadagi qarshiligi.

Qarshilikning temperatura koeffitsentini aniqlash uchun qarshilikning bu ortishini boshlang`ich qarshilik bir omga nisbatan olish, ya'ni 50ga bo`lish lozim. Bu amalni bajarsak, mis uchun qarshilikning temperatura koeffitsenti kattaligini topamiz, ya'ni 

(2) formuladan r1 va r2 qarshiliklar orasidagi munosabat kelib chiqadi, ya'ni



Bu munosabatning taqribiy ekanligini va u temperaturaning taxminan 2000S chegarasida o`zgarishdagina to`g`ri bo`lishini nazarda tutish kerak.

O`tkazgichning elektr tokini o`tkazish qobiliyati o`tkazuvchanlik bilan xarakterlanadi. O`tkazuvchanlik qarshilikka teskari miqdor bo`lib, g harfi bilin belgilanadi. O`tkazuvchanlikning o`lchov birligi ?ilib simens olingan.

O`tkazgich qarshiligi bilan o`tkazuvchanligi orasida quyidagi munosabatlar o`rinli bo`ladi. 



O`tkazgich materialining solishtirma qarshiligiga teskari bo`lgan miqdor solishtira o`tkazuvchanlik deyiladi va   harfi bilan belilanadi. Shunday qilib, moddaning solishtirma qarshiligi bilan solishtirma o`tkazuvchanligi bir-biriga quyidagi munosabatlar orqali bog`langan: 
Download 149,16 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish