Materialshunoslik 2016. p65

Kukun materiallardan detallar tayyorlash texnologiyasi

Ma’lumki, detallarni kukun metallurgiyasi usulida tayyor-

lashda  metall va metallmas materiallar kukunlari asosiy

xomashyo hisoblanadi. Ularning strukturasi tayyorlash usuliga

boq‘liq. Kukunlarni tayyolashda mexanik, kimyoviy va fizik-

kimyoviy usullardan foydalaniladi.

Mexanik usulda kukun olishda shar tegirmonlardan foy-

dalaniladi. Bunda qurilmaning asosiy qismi barabancha cho‘yan,

po‘lat va qattiq qotishmadan tayyorlangan sharchalar bilan

kukunga aylantirilgan shaklda yoki mayda material bo‘laklari

solinib berkitiladi. Baraban ma’lum tezlikda aylantiriladi, natijada

material kukunga aylanadi.

---

31

Kimyoviy va fizik-kimyoviy usullarda metall oksidlaridan

metallni qaytaruvchi gazlar (N

2

, CO) ta’sirida ishlab olingan

tuz eritmalari elektrolizlanib, Fe, Cu, Ni, W va boshqa

metallar kukunlari olinadi. Metall kukunlari, o‘lchamlariga

ko‘ra, o‘ta mayda (0,5 

µ

m), juda mayda (0,5—10 

µ

m), mayda

(10—40 

µ

m), o‘rtacha (40—150 

µ

m), yirik (130—500 

µ

m)

xillarga, shakliga qarab — yassi, teng yoqli, tolali turlarga

ajratiladi. Temir kukunlari PJ,2K, PJ,4C va boshqa markalarda

ishlab chiqariladi.

PJ — temir kukun ekanini, raqam kimyoviy tarkibiga ko‘ra

guruhini, harflar, masalan, „K“ — yirik (êðóïíûé), „C“ —

o‘rtacha (ñðåäíèé), „M“ — mayda (ìåëêèé) ekanini

bildiradi.

Kukun materiallardan detallar tayyorlash texnologiyasi

quyidagicha:

•••••

 kukun materiallar tayyorlash;

•••••

 kukunlardan shixta olish;

•••••

 presslash;

•••••

 termik ishlash;

•••••

 qo‘shimcha ishlov berish.

Kukun materiallardan olingan detallar shartli ravishda

quyidagicha markalanadi. Masalan: JGr 1-20 Pf, bu yerda

J — temir kukunni, 1 % grafit, g‘ovakligi 20 % bo‘lib, struk-

turasi perlit va ferritdan iborat yoki J GR N7 D2 - 0,8, bu

yerda asosi temir, 1 % grafit, 7 % nikel, 2 % Si bo‘lib, zichligi

6,8 bo‘ladi. Qattiq qotishmalar bir karbidli: BK4, BK6, VKV

va hokazo, uch karbidli: TT7K14, ikki parhezli: T15K6,

T5K10, TZO K4 kabi markalanadi.