Materialshunoslik 2016. p65

Mis elementlari va qotishmalarining turlari

DST 859-66 ga ko‘ra, misning quyidagi markalari mavjud:

MOO, MO, M1, M2, MZ, M4.

MOO da 99,99 %, MO da 99,95 %, M1 da 99,90 %, M2 da

99,70 %, MZ da 99,5 %, M4 da 99 % mis bo‘ladi.

Juda toza mis navlarining elektr o‘tkazuvchanligi yuqori

bo‘lganligi uchun ular radiotexnika va elektrotexnikada keng

qo‘llaniladi. Qolgani, asosan, mis qotishmalari tayyorlash

uchun ishlatiladi. Mis qotishmalari ikki guruhga: latunlar va

bronzalar guruhiga bo‘linadi.

Latunlar.

 Asosan, mis bilan ruxdan iborat qotishmalar

latunlar

 

deb ataladi. Texnikaviy latunlar tarkibida rux miqdori

45 % ga yetadi. Latunlar L harfi va raqamlar bilan markalanadi.

L62, L68, L — latun ekanligini, 62 — misning % miqdorini

ko‘rsatadi. Latun tarkibida ruxdan boshqa legirlovchi elementlar

bo‘lishi mumkin. Masalan: LS74-3, LO70-1, LAN59-3-2,

LMs-58-2. Markadagi birinchi son misning % miqdorini,

qolgan sonlar tegishli elementlarning % miqdorini ko‘rsatadi.

Bu maxsus latun tarkibida elementlar quyidagicha belgilanadi.

A — aluminiy, S — qo‘rg‘oshin, O — qalay, J — temir, N —

nikel, Mn — marganes, K — kremniy. Masalan: LMs58-2 -

Si—58 %, Ms—2%, 2Z—40%. Latun markasi oxirida L harfi

bo‘lsa, 

quymabop

, L harfi bo‘lmasa, 

deformatsiyabop latunlar

deyiladi. Masalan: Ak 80-3l.

Tarkibida mis miqdori ko‘p (A96, L90, L85 markali)

latunlar tayyorlanadi. Bunday latunlar 

tompak

 deb ataladi.

Bronzalar.

 Misning qalay, aluminiy, qo‘rg‘oshin, berilliy

va boshqa elementlar bilan hosil qilgan qotishmalari 

bronza

 deb

ataladi. Mis bilan qalaydan iborat qotishma qadimdan ma’lum

va bu 

qalayli bronza

 deyiladi. Tarkibida qalay bo‘lmagan

qotishmalar ham bor, bular 

maxsus bronzalar

 deb ataladi.

Bronzalar BR harfi tarkibidagi elementlarni bildiruvchi harflar

va shu elementlarning o‘rtacha % miqdorini ko‘rsatuvchi

raqamlar bilan markalanadi. Masalan: BrONST11-4-3 da 11 %

qalay, 4 % nikel, 3 % qo‘rg‘oshin, qolgani misdan iborat.

Deformatsiyabop bronzalar: Br, Of 6,5-0, 25-BrOF-4-0,25,

BrOTs-4-3, quymabop bronzalar: BrOg-10, BrOTsSN-3-7-5-1,

BrOTsS12-5, BrOF10-1, aluminiyli bronzalar BrA bilan bel-

gilanadi. Masalan: BrA7, BrAMs9-2, BrAJS7-1,5-1,5 va h.k.

---

30

Misning yuqorida ko‘rib chiqilgan qotishmalardan (latun va

bronzalardan) tashqari, nikel bilan hosil qilgan qotishmalari

ham bor. Bunday qotishmalar MN harflari, legirlovchi ele-

mentlarni bildiruvchi harflar, nikelning va legirlovchi element-

larning % miqdorini belgilovchi raqamlar bilan markalanadi.

MNMs-3-12, MNJMs-68-2,5-15 

monel qotishma

, MNMs-15-20