Materialshunoslik 2016. p65

Metallning erish va sovish grafigi.

Metallarning kristallanishi

 pirometr

deb ataluvchi asbob bilan aniqlanadi, ya’ni ma’lum vaqt ichida

suyuq metallning qotishi yoki metallning qattiq holatdan suyuq

holatga o‘tishi kuzatiladi. Ma’lum vaqt birligida yuz bergan

o‘zgarishlar yozib olinib, olingan material bo‘yicha sovish yoki

qotish egri chizig‘i harorat va vaqt koordinata o‘qlarida chiziladi.

Ma’lumki, qotishma ikki va undan ko‘p elementlarni bir-

biri bilan aralashtirib hosil qilinadigan birikmadir. Ko‘pchilik

qotishmalar eritish yo‘li bilan olinadi, lekin elektroliz, bug‘

holatiga o‘tkazib va boshqa usullar bilan ham qotishma olish

mumkin. Aralashmalar ichida metallmas elementlar ham

bo‘lishi mumkin, ammo asosiy elementni metall tashkil etadi.

Hamma metallar ham aralashib qotishma hosil qilavermaydi.

Misol uchun, temir bilan qo‘rg‘oshin aralashmasidan qotishma

hosil bo‘lmay, balki qatlamli birikma hosil bo‘ladi.

7-rasm.

 

Metallning

sovish va erish grafigi.

° Ñ

t

er

t

t

er

t

kg

° Ñ

t

t

t

kg

t

er

° Ñ

---

17

Qotishmalarning holat diagrammasi erigan aralashmaning

qotish jarayonida tuzilish o‘zgarishini tavsiflab, berilgan

qotishmaning tuzilishi haqida yaqqol ma’lumot beradi. Holat

diagrammasi bo‘yicha berilgan qotishmaning tuzilishini va

xossasini avvaldan bilish mumkin. Bundan tashqari, holat

diagrammasi qotishmalarni termik ishlashni ilmiy jihatdan

asoslab berish uchun xizmat qiladi.

Qo‘rg‘oshin va surma bir-birida  yaxshi erib, juda ko‘p

turdagi qotishmalarni hosil qiladi.

Ma’lumki, qotishmaning holat diagrammasini chizish

uchun erish va kristallanish kritik haroratlari va nuqtalari zarur

bo‘ladi. Ular tajriba yo‘li bilan olinadi.