Malakasini oshirish instituti tabiat bilan tanishtirish

Qishloq xo’jalik ishlari. 
Sentyabrь oyida O’zbekistonning barcha hududlarida, shu 
jumladan, Toshkent viloyatida ham asosiy xo’jalik ishlaridan biri — paxta yig’im-
terimi boshlanadi. Har bir chanog’da 3—5 pallacha bo’lib, har bir pallachada esa 
paxta tolalari bilan o’rab olingan 8—9 tadan chigit bo’ladi. Paxta tolasi paxtaning eng 
qimmatbaho qismi hisoblanadi. Paxta tolasidan gazmollar va boshqa ko’pgina texnik 
mahsulotlar, chigitidan esa moy, kunjara va boshqa narsalar tayyorlanadi. 
Sentyabrь oyida mevali bog’larda olma, behi teriladi, uzum uziladi. Bu ishlarda 
bolalar ham qo’llaridan kelgancha ishtirok etishlari mumkin. 
Tarbiyachilar bu paytda bahorda bog’cha hovlisiga o’tkazilgan uy o’simliklarini 
tabiat burchaklariga ko’chirib o’tqazadilar. 
Gulzorlarda qo’qongul, xushbo’y no’xat, ajdarog’iz (gullari katta-katta bog’ 
o’simligi), nasturtsiya, petuniy, sambittol, floks va tirnoqgul kabi o’simliklar 
urug’ini terishni davom ettiradilar, bunda bolalar ham qatnashadi. 
Oktyabrь oyida dalalarda ommaviy ravishda paxta yig’im-terimi davom etadi. 
Paxta chanoqlari tungi sovuq va kunduzgi issiqning keskin ta’siri natijasida ochila 
boshlaydi. 
Dalalar va polizlarda karam, pomidor, lavlagi, baqlajon, kartoshka singari 
sabzavotlar yig’ib-terib olinadi. Bu kabi manzarani qishloq joylarda tez-tez uchratib 
turish mumkin. 
Bog’larda mevali daraxtlarni qish sharoitiga tayyorlaydilar. Yerga o’simliklar 
o’sishdan to’xtagan vaqtda o’g’it solinadi. 
So’ngra daraxt atroflari chopib qo’yiladi, qator oralari haydaladi. Daraxtning ildiziga 
yaqinroq yerlari yuzaroq haydaladi, chunki daraxt ildizlari yerning ustki qatlamiga 
yaqinroq turadi. Daraxt ildizlaridan uzoqlashgan yer chuqurroq haydalishi kerak. Bunda 
daraxt turlarining o’ziga xos xususiyatlari hisobga olinishi lozim. Jumladan, nok va olma 
daraxtlarining ildizlari olcha va olxo’rilarga nisbatan katta chuqurlikda joylashgan, 
shuning uchun ham shu daraxtlar atrofidagi yerlarni chuqurroq haydash talab qilinadi. 
Erni kuzgi shudgorlash vaqtida tuproqni haddan tashqari maydalab yubormay, balki 
uni yirik qilib ag’darish va shu holicha qishga qoldirish kerak, bunday qilinganda 
tuproq strukturasi yaxshilanib uni saqlab qolishga imkoniyat tug’iladi. Bundan 

---

59 
tashqari yerni yirik-yirik qilib ag’darish foydali, chunki u namni va qorni yaxshi 
saqlaydi. Bu esa o’simlikning yaxshi rivojlanishi uchun juda muhimdir. Odatda qish 
faslida tuproqning ustki qatlamida zararli hasharotlar yashirinib qoladilar. Yerni 
haydash va namlash natijasida ular o’ladilar, demak ular kelgusi yil hosili uchun zarar 
keltira olmaydilar. 
Barglarning to’kilishi bilan barcha zararli hasharotlar ham yerga tushadilar va 
to’kilgan barglar orasiga joylashib oladilar. SHuning uchun barcha axlatlarni to’plash va 
yoqish yoki ko’mib tashlash kerak. Bu yerda ularning hammasi chirib o’g’itga aylanadi. 
Zararli hasharotlar, ularning bolalari, lichinka va tuxumlari daraxt po’stloqlarining 
yoriqlari orasida ham bo’ladi. Ularni eski, chirigan ildizlari bilan birga yo’qotish, 
yoriqlarini esa suvash kerak. Daraxt tanalarini yangi go’ng yoki loy qo’shilgan ohak 
bilan oqlash kerak (daraxt ildizlari kuyib ketib, zarar yetkazmasligi uchun) yoki dust 
DDT (geksaxloral) ning bo’r bilan aralashmasini daraxtlarga surish kerak. Ana shu 
vaqtda daraxt po’stlog’idan shiralar olib tashlanadi. 
Oktyabrь oyida daraxt va novdalarni butash boshlanadi. Bu ish shoxlarning 
uzunasiga qarab o’sishini to’xtatadi va yosh novdalarning rivojlanishiga yordam 
beradi. Bunday holda o’simlik qishni osonlik bilan o’tkazadi. Daraxt tanasidagi 
o’sishga qarshilik qilgan ortiqcha, eski, chirigan shoxlari ham qirqib tashlanadi. SHu 
yo’l bilan daraxtlarning kelgusi yil rivojlanishi uchun yaxshi sharoit yaratib berishga 
harakat qilinadi. 
Oktyabrь oyining oxirida daraxtlar va butalarni (1 va 2-ilova) bir joydan ikkinchi 
joyga ko’chirish, toklarni qish mavsumiga tayyorlash boshlanadi. Bunda toklar kesilib 
ko’miladi. Toshkent viloyati sharoitida ba’zi paytlarda toklarni ko’mmasdan ham 
qishlatish mumkin, ayrim hollar, ya’ni to’satdan sovuq tushishidan saqlash uchun 
toklarni ko’mish maqsadga muvofiqdir. SHu maqsadda gullar, anorlar va boshqa 
o’simliklar ham xashak va somon bilan o’raladi yoki qish davri uchun yerga 
ko’miladi. 
Xmel, pechak, chirmashuvchi gullar singari o’simliklar yig’ib olinadi yoki o’rab 
qo’yiladi. Gulzorlardan kanna ildizlari, gladiolus ildizi, kartoshkagul va boshqa shu 
kabi sovuqqa chidamli ko’p yillik o’simliklar tuganaklarini kavlab olinadi. 
Kartoshkagul tuganaklari oftobda bir oz quritilib, so’ng salqin joyda saqlanadi. 
Gladiolus ildizlari yaxshilab tuproqdan tozalanadi va doka xaltachaga solib quruq, 
salqin yerga osib qo’yiladi. 
Oktabrning ikkinchi yarmida kapalakgul (bo’tako’z), dastargul urug’lari sepiladi, 
bular erta bahorda gulzorlarni bezaydi. 
Bolalar dala va bog’larda kattalar qilayotgan ishlarni kuzatib boradilar va urug’ 
sepish, qirqilgan shoxchalarni yig’ish, yerni ko’p yillik o’t ildizlaridan tozalash va 
ularni quritish singari ishlarda o’zlari bevosita qatnashadilar. 
Noyabrь oyida dalalarda g’o’zaning ochilmagan ko’saklari ham terila boshlanadi. 
g’o’zapoya yulib olinadi, ekin maydonlariga o’g’it solinib, shudgor qilinadi. Bundan 
tashqari mana shu vaqtda kelgusi yil hosiliga zamin hozirlash maqsadida yoppasiga 
sug’orish o’tkaziladi. Ekin maydonlari haydalgandan keyin ham sug’orish o’tkazish 
mumkin. Bog’, maktab oldi maydonlarida, agar harorat 5 darajadan past bo’lmasa, 
daraxt ko’chatlarini o’tqazish mumkin. 

---

60 
Noyabrь oyida daraxtlarni butash, mevali daraxtlar hamda boshqa daraxtlarda 
bo’ladigan zararkunandalarga qarshi kurash ishlari davom ettiriladi. Gulxonalarni 
xazonlardan tozalanadi, qizitilgan go’ng yoki sharbat va superfosfat solinadi. 
SHuningdek, tuproqni kuzgi shudgor qilib qo’yiladi. 
2.