Ko’chish. Tezlik va uning birligi

2- mavzu: EGRI CHIZIQLI HARAKAT
Reja:

1.Egri chiziqli harakat haqida tushuncha.

2.Egri chiziqli harakatda tezlanish.

3.Markazga intilma tezlanish.

4. Davr, chistota va aylanishlar soni

To‘g‘ri chiziqli harakatdan murakkabroq harakat. Traektoriyasi to‘g‘ri chiziqli bo‘lmay, balki egri chiziqli bo‘lgan harakatlar tabiatda ham, texnikada ham ko‘p uchrab turadi. Bunday harakatlar egri chiziqli harakat deb ataladi. Kosmik fazoda sayyora va sun’iy yo‘ldoshlar, Erda esa xilma-xil transport vositalari, mashina va mexanizmlarning qismlari, daryo suvi, atmosfera havosi va hakozolar egri chiziqli traektoriyalar bo‘ylab harakat qiladi.

Egri chiziqli harakat to‘g‘ri chiziqli harakatdan murakkabroqdir. Bunday harakatda jismning faqat bitta koordinatasi o‘zgaradi deb aytib bo‘lmaydi. Masalan, harakat tekislikda bo‘layotgan bo‘lsa, b-rasmdan ko‘rinib turganidek, harakat davomida ikkita x va у koordinata o‘zgaradi. Harakat yo‘nalishi, ya’ni tezlik vektorining yo‘nalishi ham muttasil o‘zgarib turadi. Demak, tezlanish vektorining yo‘nalishi ham o‘zgaradi. Tezlik va tezlanishning modullari ham o‘zgara oladi. Bularning hammasini hisobga olsak, egri chiziqli harakatning to‘g‘ri chiziqli harakatdan naqadar murakkab ekanligi ayon bo‘lib qoladi.

Egri chiziqli harakatning eng sodda turi aylana bo‘yicha tekis harakatdir. Soat strelkasining harakati, erning o‘z o‘qi atrofidagi va quyosh atrofidagi harakati, oyning er atrofidagi harakati, mashina salmoqli g‘ildiragining harakati va boshqalar aylana bo‘yicha tekis harakatga misol bo‘ladi. Teng vaqtlar oralig‘ida takrorlanipb turadigan jarayonlar davriy jarayonlar deyiladi. Davriy jarayonlar mexanikada, astronomiyada, elektrotexnikada, radiotexnikada va boshqa ko‘p sohalarda uchraydi.
Rasmda doimiy chiziqli tezlik v bilan egri chiziqli harakat qilayotgan mashinani markazga intilma tezlanishga ega bo'ladi.¹⁶

Aytaylik, MN MN egri chiziqlik harakatda bo’lsin. Bunday harakatda tezlik vektorini oniy qiymati va yunalishi vaqt buyicha uzgarib turadi. M va N nuqtalardagi tezlik vektorlari V1 va V2 bulsin. Ularni ayirmasi