Kamal mámbetov, Kama

Tonškók

(úzindi)

Men Bilke, Tonıkók,

Tab®ash elinde tárbiyalandım. Túrki xalqı ol waqıtta Tab®ashqa qaraytu®ın edi.
Dáslep túrki xalqınıń qa®anı bolmay, Sońınan tab®ashlardan ajıraldı.
Qa®anlı boldı, Qa®anın taslap,
Tab®ashqa qaytadan ba®ındı, Táńri sonda bılay degen eken:
Qa®an berdim,
Qa®anıńdı taslap ba®ındıń, Basqa®a ba®ın®anıń ushın, Táńri seni ólimshi etti, Túrki xalqı qırıldı, Áskerleri joq boldı.
Túrki xalqı jasa®an jerinde, Tirilik qalmadı.
Oyda-qırda qań®ip qal®anınıń hámmesi Jeti júz boldı.
Eki bólegi atlı edi, Bir bólegi jayaw edi,
Jeti júz adamdı izine ertken, Kósemi shad(biy) edi,
Izime ilesiń, — dedi. Ileskeni men edim. Men Bilke Tonıkók,
Sizdi qa®an etip saylayjaqpan dedim. Oylandım:
Arıq bu®a menen,
Semiz bu®anıń parqın bilmes, — dep Qorıqtım.
Usılayınsha oylandım.
Sóytip táńri biylik bergeni ushın, Onı qa®an etip sayladım,
Bilke Tonıkók, óziń tarxan, Keńesshi bol,
Men Elteris qa®an bolayın, — dedi, Túslikte — tab®ashtı,
Shı®ısta — qotandı, Terislikte — oguzlardı kóp qır®ın®a ushırattı.
Aqıl iyesi,
Sóz iyesi men boldım, Shu®ay quzan — degen jerde, Qara qumda otır®an edik, Kiyik jep,
Qoyan jep otırıwshı edik, Xalıq tama®ı toq edi.
Jawımız jırtqısh qustay kóp edi.
Biz jemtik edik. Usılay otır®an waqıtta,
Oguzlardan elshi keldi. Elshiniń sózi mınanday:
To®uz oguz xalqı qa®an sayladı, Tab®ashlar®a Kun Senundi jiberdi, Qotanlar®a Tońra Semdi jiberdi.
Sóziniń mánisi bılay:
Az®ana túrki xalqı kóshpeli edi, Qa®anı alp bahadır edi, Aqılgóyi Bilke dana edi,
Usı eki kisi dúnyada bar bolsa, Seni — tab®ashtı qıradı.
Shı®ısta — qotandı qıradı, Meni — o®uzdı qıradı, Tab®ashlar, túslikten shabıń, Qotanlar, shi®ıstan shabıń, Men terislikten bas salaman. Túrki Sir xalqın,
Sol dushpandı joq qılayıq! Usı sózdi esitip,
Túnde uyqım kelmedi, Kúndiz otır®ım kelmedi, Aqırı qa®anıma bılayınsha ótindim:
Tab®ash, oguz, qotan, Bular úshewi bas salsa,
Bizler tek ishi-tısımızdı ®ana, Ustap qalamız,
Juqanı sındırıw — ańsat, Jińishkeni úziw — ańsat, Juqa qalıńlap ketse, Tek onı alp sındıradı, Jińishke juwanlasa,
Onı tek alp úzedi.
Sonlıqtan da bulardıń basın, qospay turıp,
Shı®ısqa — qotan®a, Túslikte — tab®ashqa, Batısta — kurdan®a,
Terislikte — oguz®a,
Eki-úsh mıń ásker menen barıwımız kerek. Qa®anım ótinishimdi tıńladı,
Kewilleniwi menen — basla, — dedi. Kók Ónug kólinen ótip, Ótuken, Qoynawına basladım.
To®la kóliniń janında, sıyır, Mingen oguzlar gezlesti, Áskeri úsh mıń eken,
Biz eki mıń ekenbiz, Urıstıq.
Táńrimiz jarılqap, jeńdik, Bunnan keyin biz eki mıń ásker ekige bólindik.
Qa®anıma ótinish jasap, Shantuń qalasına,
Teńiz kóline apardım. Jigirma úsh qala qıyratıldı. Úysun buntatu jurtın qol®a kirgizdik.

1. 
   Orxon-Enisey jazıwları neshinshi ásirlerde payda bol®an?
   
2. 
   Bul jazba estelikler kimler tárepinen tabıl®an?
   
3. 
   Orxon-Enisey jazba esteligin birinshi mártebe kim oqıw®a miyasar bol®an hám onda neler haqqında sóz etiledi?
   

1. 
   Orxon-Enisey jazıwları neshe bólekke bólip úyrenilgen? Olar- dıń mazmunın aytıp beriń.
   
2. 
   Bilke qa®an, Kultegin, Tonıkóktiń erligi sáwlelengen qosıq qatarlarınıń mazmunın túsindirip beriń.