Кафедраси “ машиналар яратишнинг

13.4-расм. Қўл ва оёқ учун ўлчамлар нисбати ва иш зонаси
а-қўлнинг иш зонаси: 1-оптимал; 2-максимал; 3-ўртача; 4-тик ва ўтириш холати бўйича оёқнинг ишчи зонаси.


Соматография – одам ҳақидаги янги фан бўлиб, тана холатлари ва иш жараёнида оператор позаларининг ўзгаришини анатомик принциплар асосида тахлил қилувчи йўналишдир (13.2-расмга қаранг). 6 кг гача юкни кўтариш ва ташиш енгил физик нагрузка ҳисобланади, 6…15 – мўтадил, 15…30 кг - ўртача 30…50 кг гача оғир нагрузка ҳисобланади.
Ўтириб суянган холда оёқ билан педални босиш кучи 2000 Н (тизза бурчаги 160⁰) гача етиши мумкин, бурчакнинг камайиши билан куч катталиги пасаяди (13.4-расмга қаранг).
Эргономикада одамнинг муҳим физиологик омиллари бу кўриш, эшитиш, ҳид билиш ва бошқа хусусиятларидир.
Кўриш. Дизайнер, мухандис, архитектор ва бошқа мутахассисларга бадиий конструкциялаш сохасида кўриш майдонининг асосий хосса ва чегараларини билиш зарур (13.5-расм). Кўриш майдонинг катталиги одам кўриш аппаратининг анатомия – физиологик хусусиятлари билан аниқланади.





13.5-расм. Инсонни кўриш майдони


Психологик талаблар. Бу хол юксак маҳсулият ва асабий зўриқишни талаб қиладиган системаларни, масалан, машинани бошқариш, учишни бошқариш, диспетчерлик пунктларини ишлаб чиқишда вабошқаларда муҳимдир. Бу ерда одамларнинг ҳаёти ва улкан моддий бойликлар тақдири операторнинг, ишчининг хатти ҳаракатига боғлиқ бўлади. Ҳозир пултдан туриб бутун-бутун цехлар, энерго системалар, поток линиялари автоматик бошқарилмоқда (13.6-расм). Бинобарин, одамнинг у системадаги маҳсулияти ниҳоятда каттадир. Ундан айни вақтда ҳам аниқлик, ҳам тез реакция, ҳам бехато ҳаракат қилиш талаб этилади, бу ҳаракатлар катта асабий ва рухий зуриқиш билан боғлиқдир.

13.6-расм. «Цемент-1» автоматик бошқариш системасининг бошқариш пулти

Эргономикада бошқариш органлари ва индикация воситалари. Бадиий конструкциялашда мухим эргономик омиллар бошқариш системасини танлаш ва компановкалаш, бошқариш органлари ва индикация воситаларини конструкциялашдир.
Бошқариш система ва органлари улар томонидан бажариладиган операцияларни ҳисобга олган холда техник-иқтисодий талабларни системали тахлил асосид танланади. Бошқаришнинг 3 та асосий системаси мавжуд: қўл билан бошқариш, аралаш ва автоматик бошқариш системалари. 13.7 ва 13.8-расмларда бошқариш системасини тўғри ва нотўғри компановкалаш ва кнопка ва тумблёрларни конструктив қўллаш кўрсатилган.