К. Б. Уразов, Н. У худайбердиев, М. М. Ибрагимов, Д. К. Уразов

Бухгалтерия ҳисобини ташкил этишни тартибга солиб турувчи меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатларнинг иерархик тизими







Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида қонун ва бошқа қонунлар, Президент фармонлари ва қарорлари, Вазирлар Маҳкамаси қарорлари ва улар билан тасдиқланган ҳужжатлар



1-даража





Бухгалтерия ҳисоби халқаро ва миллий стандартлари

2-даража





Бухгалтерия ҳисобига доир тармоқ вазирлиги томоидан қабул қилинган Низомлар ва йўриқномалар



3-даража







Бухгалтерия ҳисоби бўйича корхонанинг ички ҳужжатлари

4-даража




3.5-чизма. Бухгалтерия ҳисобини ташкил этишни тартибга солиб турувчи меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатларнинг иерархик тизими


Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида қонун

Республикамизда «Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида қонуни» Олий мажлис томонидан илк бор 1996 йил 30 августда қабул қилинган. Ушбу қонун 2016 йил 13 апрелда янги таҳрирда қабул қилинди. Мазкур қонун таркибан қуйида келтирилган 32 та моддадан иборат (3.1-жадвалга қаранг).

3.1-жадвал
«Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида қонуни» таркибий тузулмаси

Модда тартиб рақами	Модда номи
1	Қонуннинг мақсади
2	Бухгалтерия ҳисоби тўғрисидаги қонун ҳужжатлари
3	Бухгалтерия ҳисобининг асосий принциплари
4	Бухгалтерия ҳисоби
5	Бухгалтерия ахбороти
6	Бухгалтерия ҳисоби субъектлари
7	Бухгалтерия ҳисоби объектлари
8	Синтетик ва аналитик ҳисоб
9	Бухгалтерия ҳисоби ва ҳисоботини тартибга солиш
10	Бухгалтерия ҳисоби стандартлари
11	Бухгалтерия ҳисоби ва ҳисоботини ташкил этиш
12	. Бухгалтерия ҳисоби хизматининг раҳбари
13	Имзо ҳуқуқи
14	Бошланғич ҳисоб ҳужжатлари
15	Бухгалтерия ҳисоби регистрлари
16	Активлар ва мажбуриятларни инвентаризация қилиш
17	Активлар ва мажбуриятларни баҳолаш
18	Даромадлар ва харажатларни ҳисобга олиш
19	Хусусий капитални ҳисобга олиш
20	Гаровни ҳисобга олиш
21	Ички назорат
22	Молиявий ҳисобот
23	Консолидациялашган молиявий ҳисобот
24	Молиявий ҳисоботнинг ҳисобот даври
25	Молиявий ҳисоботни тақдим этиш
26	Молиявий ҳисоботни эълон қилиш
27	Тугатиш чоғидаги молиявий ҳисобот
28	Бухгалтерия ахборотининг махфийлиги
29	Бухгалтерия ҳужжатларини сақлаш
30	Бухгалтерларнинг жамоат бирлашмалари
31	Низоларни ҳал этиш
32	Бухгалтерия ҳисоби тўғрисидаги қонун ҳужжатларини бузганлик учун жавобгарлик

Қонунда, қўриниб турибдики, бухгалтерия ҳисобини ташкил этишда муҳим ўрин тутувчи энг асосий тартиб-қоидалар белгиланган. Ушбу тартиб-қоидаларга амал қилиш барча турдаги хўжалик юритувчи субъектлар учун мажбурийдир.


Бухгалтерия ҳисобининг халқаро ва миллий
стандартлари

Бухгалтерия ҳисобининг муҳим жиҳатларидан бири бўлиб уни бутун дунё мамлакатларида яхлит бир-бирига ўхшаш тартиб-қоидаларга асосланган ҳолда юритилиши мумкинлиги ҳисобланади. Бунга эришишнинг асосий йўлларидан ва воситаларидан бири – бу бухгалтерия ҳисобининг халқаро стандартларини ишлаб чиқиш ҳамда уларни барча мамлакатларда жорий этишдир.

Бухгалтерия ҳисобининг халқаро стандартлари (БҲХС) – бу бухгалтерия ҳисобини юритишда дунё мамлакатлари томонидан умумтан олинган тартиб-қоидаларни ўзида мужассамлаштирувчи меъёрий ҳужжат.
БҲМСлар БМТ қошидаги махсус БҲХС қўмитаси (GAAP) томонидан ишлаб чиқилади ва дунёнинг барча мамлакатлари учун тавсиявий характерга эга. Ҳозиргача қуйидаги БҲМСлар ишлаб чиқилган ва компаниялар амалиётида қўлланиб келинмоқда (3.2-жадвалга қаранг).

3.2-жадвал
Бухгалтерия ҳисоби халқаро стандартлари

Молиявий ҳисоботнинг халқаро стандартлари		Кучга кириш санаси
БҲХС 1 (IAS 1)	Молиявий ҳисоботларни тақдим этиш	Сен 2007
БҲХС 2 (IAS 2)	Товар-моддий захиралар	Дек 2003
БҲХС 7 (IAS 7)	Пул оқимлари тўғрисидаги ҳисобот	Дек 1992
БҲХС 8 (IAS 8)	Ҳисобот давридан кейинги ҳодисалар	Дек 2003