Jismlarning harakati. Fazo va vaqt darsning maqsadi a
Download 7,6 Mb.
|
|
2-xulosa: O'zgarmas kuch ta'sirida jismning olgan tezlanishi jism massasiga teskari proporsional, ya'ni: a~ 1/m. 4. Mustahkamlash: Bajarilgan ish haqida xulosa yoziladi va nazorat savollariga javob beriladi. 5. Uyga vazifa: O’tilgan mavzularni o’qib kelish. 29-dars Sana: 7-sinf Mavzu: Nyutonning uchinchi qonuni Darsning maqsadi. a) O'quvchilarda Nyutonning uchinchi qonuni — aks ta'sir qonuni haqida tasavvurlar hosil qilish, bu qonun natijalarini amalda qo'llay olish malakasini shakllantirish. b) O’quchilarda o’zaro hurmat va do’stlik tuyg’ularini shakllantirish d) O’quvchilarning tanqidiy fikrlash qobiliyatini rivojlantirish Darsning turi: yangi bilim eruvchi Dars uslubi: suhbat, savol – javob, tushuntirish Dars jihozlari: darslik, jadvallar. Dars rejasi: 1. Tashkiliy qism (2 minut). 2. 0‘tilgan mavzuni suhbatlashish orqali takrorlash (10 minut). 3. Yangi mavzuning bayoni (20 minut). 4. Yangi mavzuga doir masala yechish (10 minut). 5. O’quvchilarni baholash (2 minut) 6. Uyga vazifa berish (1 minut).
1) Jism massasi o’zgarmas bo’lganda uning olgan tezlanishi bilan ta’sir qiluvchi kuch orasida qanday munosabatlar namoyon bo’ladi? 2) O’zgarmas kuch ta’sirida jismning olgan tezlanishi bilan massasi orasida qanday munosabat namoyon bo’ladi? 3) Nyutonning ikkinchi qonuni qanday ifodalanadi? 4) Kuch birligi qilib qanday birlik olingan? 5) Kuchning asosiy va hosilaviy birliklari orasidagi munosabatlarni aytib bering 3. Yangi mavzu bayoni: Tajribalar va ularning tahlili Tabiatda hech qachon bir jismning ikkinchi jismga ta'siri bir tomonlama bo'lmaydi. Bir jism ikkinchi jismga ta'sir etsa, ikkinchi jism ham birinchi jismga ta'sir ko'rsatadi. 18-§ da o'tkazilgan tajribani yana bir bor tahlil qilib ko'raylik. 49-rasmda tasvirlangan aravachalarning massalari o'zaro teng, ya'ni m, = m2. Birinchi aravachadagi elastik plastinkani egib turgan ip kuydirib yuborilsa, ikkala aravacha ikki tomonga bir xil tezlanish (<7, = a2) bilan harakat qila boshlagan. Bu demakki, ikkala aravachaga bir xil kattalikda, lekin qarama-qarshi yo'nalgan /•", va F2 kuchlar ta'sir etadi. O'zaro ta'sir etuvchi jismlarning massalari turlicha bo'lganda ham bu kuchlar miqdor jihatdan bir-biriga teng bo'ladi. Bunga ishonch hosil qilish uchun 50-rasmda tasvirlangan tajribani yana bir bor ko'rib chiqaylik. Unda ikkinchi aravacha ustiga yuk qo'yish bilan uning massasi oshirilgan va m2 > mx qilib oiingan. Birinchi aravachadagi ip kuydirib yuborilganda ikkala aravacha ikki tomonga harakatlana boshlagan. Lekin bu gal birinchi aravachaning tezlanishi ikkinchi aravachaning tezlanishidan katta, ya'ni at > a2bo'lgan. Ikkinchi aravachaning massasi birinchisinikidan qancha marta katta bo'lsa, uning tezlanishi birinchi aravachanikidan shuncha marta kichik bo'ladi. Lekin har bir aravacha massasining olgan tezlanishiga ko'paytmasi o'zaro teng bo'laveradi, ya'ni m1a] = m2a2. Bu demakki, massalari turlicha bo'lishidan qat'iy nazar, aravachalarning bir-biriga ta'sir kuchlari kattalik jihatdan bir xil bo'laverar ekan, ya'ni:
Nyutonning uchinchi qonuni formula! va ta'rifi 
4. Mavzuni mustahkamlash: 1. 52 – rasmda tasvirlangan tajribani tushuntirib bering 2. Agar 52 – rasmdagi ikkala bolaning massasi bir xil bo’lib, arqonni faqat birinchi bola tortsa, ikkinchi bola esa arqonni ushlab turgan bo’lsa, ularga ta’sir etayotgan kuchlar va olgan tezliklar qanday bo’ladi? 3. Nyutonning uchinchi qonuni massa va tezliklar orqali qanday ifodalanadi va ta’riflanadi? 5. O’quvchilarni baholash. Faol ishtirok etgan o’quvchilar baholanadi. Baholar jurnal va kundalik daftarlarga qo’yiladi. 6. Uyga vazifa: Mavzu yuzasidan masala yechish, savollarga javob topish, yangi mavzuga tayyorlanib kelish 30- dars Sana: 7-sinf Mavzu: Harakat qonunlarining aylanma harakatga tatbiqi Darsning maqsadi. a) Aylanma harakatda namoyon bo'ladigan markazga intilma kuch va markazdan qochma kuch haqida tasavvurlar hosil qilish, ularni amalaliyotga tatbiq qilish ko'nikmasini shakllantirish. b) O’quvchilarga estetik va ekologik tarbiya berishda hamkorlik qilish d) O’quvchilarning ijodiy fikrlash qobiliyatini kengaytirish, dunyoqarashini rivojlantirish Darsning turi: yangi bilim beruvchi Dars uslubi: suhbat, savol – javob, tushuntirish Dars jihozlari: darslik, jadvallar, rasmlar Dars rejasi: 1. Tashkiliy qism (2 minut). 2. 0‘tilgan mavzuni suhbatlashish orqali takrorlash (10 minut). 3. Yangi mavzuning bayoni (20 minut). 4. Yangi mavzuga doir masala yechish (10 minut). 5. O’quvchilarni baholash (2 minut) 6. Uyga vazifa berish (1 minut).
1) Nyutonning uchinchi qonuni formulasi qanday ifodalanadi? 2) Nyutonning uchinchi qonuni qanday ta’riflanadi? 3) Nyutonning uchinchi qonuni nima sababdan aks ta’sir qonuni deb ham ataladi? 4) Nyutonning uchinchi qonuni massa va tezlanishar orqali qanday ifodalanadi va ta’riflanadi?
Markazga intilma kuch Ma'lumki, jismlarning harakatidagi tezlanishni kuch yuzaga keltiradi. Aniqroq aytganda, jismga kuch ta'sir etgandan keyin jism tezlanish oladi. Aylanma harakatda tezlanishni qanday kuch sodir qiladi? Aylanma harakatda tezlanish jismning aylanish markaziga yo'nalganligini b.lasiz. Aylanma harakatda jismga ta'sir etayotgan kuch ham tezlanish yo'nalishida, ya'ni aylanish markaziga intilgan bo'ladi. Shuning uchun bu kuch markazga intilma kuch deb ataladi va uni Fm i bilan belgilaymiz. Nyutonning ikkinchi qonuniga binoan Fm; = rnam i lfodani yozish mumkin. Markazdan qochma kuch Nyutonning uchinchi qonuni aylanma harakat uchun ham o'rinlidir. Aylanma harakat qilayotgan sharchaga ta'sir etayotgan markazga intilma kuchga miqdor jihatdan teng va unga qarama-qarshi yo'nal¬gan kuch mavjud (54-rasm). Bu kuch markazdan qochma kuch deb ataladi. Markazdan qochma kuch aylanish markazidan radius bo'ylab aylana tashqarisi tomon yo'naladi. Ipga bog'langan sharchani aylantirganimizda u aylanish trayektoriyasidan chiqib ketishga harakat qiladi. Agar ip uzilib ketsa, sharcha v tezlik bilan aylana yoyiga urinma bo'ylab uchib ketadi. Bu tezlikning yo'nalishi aylana radiusiga perpendikular bo'ladi. Chelakchaning yarmigacha suv solib, uni boshimiz uzra aylantirganimizda suv to'kilmax di. Chelakchada aylanayotgan suv aylana markazidan qochishga harakat qiladi. Markazdan qochma kuchning namoyon bo'lishini kundalik hayotimizda ham ko'p uchratamiz. Muyulishda avtobus yo'l bo'yicha chap tomonga burilayotganda, unda tik turgan yo'lovchilai o'ng tomonga mukkayib ketadilar. Markazdan qochma kuchning mavjudligidan turmushda va texnikada keng foydalaniladi. Masalan, yuvilgan kiyim maxsus quritish barabaniga solinadi. Baraban katta tezlik bilan aylanganda, uning to'r shaklidagi devorlaridan markazdan qochma kuch ta'sirida kiyimdagi suv zarrachahri otilib chiqadi. Shu tariqa kiyimdan suv ajratib olinadi va kiyim quriydi. Sut separatori yordamida sutdan qaymog'i ajratib olinadi. Bunda separator barabani katta tezlikda aylanishi natijasida uning ichidagi sut ikki qismga ajraladi. Markazdan qochma kuch ta'sirida yog'siz sut chiqib ketadi va maxsus idishga yig'iladi. Baraban markazida esa yog'li yengil sut (qaymoq) qoladi. 4. Mavzuni mustahkamlash: Tajriba: 1. Agar ipga bog’langan jismni aylantirayotib, ipni qo’yib yuborsangiz jism qaysi tomonga uchib ketadi? Sababini tushuntiring 2. Ipga biroz kichik jismni bog’lab uni aylantiring. Bunda markazga intilma va markazdan qochma kuchlarning namoyon bo’lishini aytib bering
a) O’quvchilarga masala yechish usullari yuzasidan nazariy bilim va tushunchalar berish, masalalarni yecha bilishga o’rgatish. b) O’quvchilarga estetik va axloqiy tarbiya berishda hamkorlik qilish, mustaqil ishlashga o’rgatish d) O’quvchilarning fikrlash qobiliyatini oshirish, tasavvur ko’lamini kengaytirish Darsning turi: bilimlarni mustahkamlovchi Dars uslubi: suhbat, savol – javob, masalalar yechish Dars jihozlari: darslik, jadvallar. Darsning borishi a) Tashkiliy qism b) O’tilgan mavzuni so’rash “X” va “O” o’yini Bu o’yinda sinfni 2 guruhga ajaratmiz. Katakda yozilgan tushunchani to’g’ri ifodalagan 1 – guruhga “0”, 2 – guruhga “X’ belgisi qo’yib ketiladi. Qaysi guruh birinchi tugatsa, ya’ni diagonal qatorlarda bir xil “X” yoki “O” bo’lsa, g’olib o’sha guruh hisoblanadi. Bu bilan o’tilgan mavzular mustahkamlanadi:
Masala yechish namunasi. 
Qo'shimcha masalalar. 
O’quvchilarni baholash. Faol ishtirok etgan o’quvchilar baholanadi. Baholar jurnal va kundalik daftarlarga qo’yiladi. Uyga vazifa: Masalalarni yechish, savollarga javob topish 32-dars Sana: 7-sinf Mavzu: 4 –nazorat ishi Darsning maqsadi. a) Darslikning IV bobida o'tilgan mavzularni takrorlash hamda 19—25-darslarda o'quvchilarning egallagan bilim, ko'nikma va malakalarini nazorat qilish. b) O’quvchilarga mehnat tarbiyasini berishd ahamkorlik qilish d) O’quvchilarning nazariy bilimlarini tadbir etishga o’rgatish, xotirasini mustahkamlash Dars tipi: bilimlarni sinash Dars uslubi: test Dars jihozlari: darslik, jadvallar. Darsning borishi a) Tashkiliy qism O’quvchilar davomatini aniqlash Dars jarayonini tashkil etish rejasi.
Test sinovi
A) tezlik B) aylanish chastotasi C) kuch D) trayektoriya 2.Markazga intilma tezlanish formulasini ko'rsating? A) υ = ώR B) a=F/m C) a=m/F D) a=u2/R 3. 7 – sinf fizika kitobi muallifi kim? A) P.Habibullayev B) A.Boydedayev C) A.Bahromov D) hamma javolar to’g’ri 4. Moddiy nuqta 10 s davomida 2 marta aylangan. Aylanish chastotasini toping. A) 2 B0 10 C0 0,2 D) 0,5 5. Jismga 200 N kuch 5 p tezlanish beradi Jismning massasi qancha? A) 40 N B) 1000 N C) 40 kg D)0,04N 6. Kuchni o'lchovchi asbob ? A) tarozi B) dinamometr C) Ampermetr D) menzurka 7. Jismga ta'sir etuvchi kuch bo'lmaganda uning tinchlikdagi yoki harakatdagi o'z holatini saqlash xossasi nima deyiladi? A) inertlik B) zichlik C) massa D) uzunlik 8. Kuchning birligini aniqlang? A) A B) N C) Pa D)kg 9. Markazdan qochma kuch formulasini aniqlang? A) Fm.j = B) υ = ώR C) ώ = Δφ/t D) V = q∙t
A) massa B) tezlik C) kuch D) tezlanish. O’quvchilarni baholash. Nazorat daftarlari terib olinadi Uyga vazifa: O’tilganlarni takrorlash, yangi mavzuga tayyorlanib kelish 33-dars Sana: 7-sinf Mavzu: Elastiklik kuchi Darsning maqsadi. a) O'quvchilarda elastiklik kuchi, uning namoyon bo'lishi haqida tasavvurlar hosil qilish, Guk qonunidan foydalanib, masalalar yechish ko'nikmasini shakllantirish. b) O’quvchilarga axloqiy tarbiya berish, o’z –o’zini anglash salohiyatini shakllantirish d) O’quvchilarda mantiqiy fikrlash va ijodiy salohiyatini rivojlantirish Dars tipi: yangi bilim beruvchi Dars uslubi: suhbat, savol – javob, tushuntirish Dars jihozlari: darslik, jadvallar. Dars rejasi: 1. Tashkiliy qism (2 minut). 2. 0‘tilgan mavzuni suhbatlashish orqali takrorlash (10 minut). 3. Yangi mavzuning bayoni (20 minut). 4. Yangi mavzuga doir masala yechish (10 minut). 5. O’quvchilarni baholash (2 minut) 6. Uyga vazifa berish (1 minut).
1) Markazga intilma kuch ta’sirida qanday hodisa ro’y beradi? 2) Markazga intilma kuch formulasi qanday ifodalanadi? 3) Markazdan qochma kuch deb qanday kuchga aytiladi? 4) Markazdan qochma kuchning formulasi nima sababdan markazga intilma kuch formulasi bilan bir xil?
Jismlarga kuch bilan ta’sir etilsa,ular cho’zilishi,siljishi,egilishi yoki buralishi mumkin.Ba’zi jismlarga bunday xususiyat yaqqol kuzatiladi.Masalan,tashqi kuch ta’sirida rezina yoki prujina cho’ziladi,siqiladi va buraladi,yog’och yoki plastmassa egiladi. Tashqi kuch ta’sirida jismlarning shakli va hajmi o’zgarishi deformatsiya deb ataladi. Deformatsiyalar elastic va plastic deformatsiyalarga bo’linadi.Tashqi kuch ta’sirida to’ztaganda jismning o’zgargan shakli va hajmi avvalgi holatiga qaytsa, elastik deformatsiya bo’ladi. Masalan, cho’zilgan rezina yoki prujina tashqi ta’sir to’ztatilgandan keyin o’z holatiga qaytadi. Chizg’ichni biroz egib qo’yib yuborlisa,u yana to’g’irlanib qoladi Bu jismlar elastik jismlar deyiladi. Ta’sir etayotgan tashqi kuch to’xtaganda jismning shakli va hajmi tiklanmasa,bu plastik deformatsiyaga bo’linadi.Masalan plastilin ezilsa yoki cho’zilsa,u avvalgi holatga qaytmaydi.Bunday jismlar plastik jismlar deyiladi.
Ikki tayanchga gorizontal holatda qo’yilgan yupqa taxta bor.Agar taxtaning o’rtasiga bola o’tirsa,taxta egilib pastga harakatlanadi va so’ngra to’xtaydi. Taxtaning egilishini nima nima to’xtatib qoladi ? Bolaning og’irlik kuchi ta’sirida taxta egiladi,ya’ni deformatsiyalanadi.Agar taxtani pastga egayotgan bolaning og’irlik kuchini Ft tashqi kuch desak,taxtaning egilishiga qarshilik qilayotgan kuch Fel elastic kuchi bo’ladi. Fel elastik kuchi Ft tashqi kuchga tenglashgandataxta egilishdan to’xtaydi.Shuning uchun Fel elastik kuchi miqdor jihatidan Ft tashqi kuchga teng va qarama-qarshi yo’nalgan.Bunda Nyutonning uchinchi qonuni o’rinli bo’ladi: Ft = Fel
Kamon ip tarrang tortilganda , rezina va prujina cho’zilganda yoki siqlganda Ft tashqi kuchga qarshi Fel elastik kuchi namoyon bo’ladi. Guk qonuni. Tayanchga mahkamlangan prujina ilgariga Ft tashqi kuch bilan ta’sir etuvchi yuk osaylik.Bunda prujina deformatsiyalanib, uzunlikga cho’ziladi,ya’ni siljiydi.Bunda Ft tashqi kuchga miqdor jihatidan teng va qarama-qarshi yo’nalgan Fel elastik kuch namoyon bo’ladi. Jismning elastik deformatsiyasi unga qo’yilgan tashqi kuchga to’gri proportsional. Bu qonunni 1660 – yilda ingliz olimi Robert Guk kash qilgan. Jismning birligi k qancha katta bo’lsa,uni cho’zish yoki siqish ya’ni deformatsiyalash shuncha qiyin bo’ladi. Guk qonunidagi birlik k turi jismlar uchun turlichadir. Masalan sterjenning uzunligi l, ko’ndalang kesimi S bo’lsa,birligi k quyidagicha ifodalanadi: K = E,S/l Bunda E – har xil jismlar uchun turlicha bo’lgan elastik moduli. 4. Mavzuni mustahkamlash Masalalar yechish 
5. O’quvchilarni baholash. Faol ishtirok etgan o’quvchilar baholanadi. Baholar jurnal va kundalik daftarlarga qo’yiladi. 6. Uyga vazifa: Mavzu yuzasidan masala yechish, savollarga javob topish, yangi mavzuga tayyorlanib kelish 34-dars Sana: 7-sinf Mavzu: Laboratoriya ishi: Prujina bikrligini aniqlash Darsning maqsadi. a) Eng oddiy dinamometr prujinasining bikirligini aniqlash orqali jismlarning deformatsiyasi va bikirligi haqida tasavvurlarni kengaytirish, elastiklik kuchi haqida olingan nazariy bilimlarni mustahkamlash. b) O’quvchilarning darsda olgan bilimlarni amaliyotda sinashga o’rgatish, axloqiy tarbiya berish d) O’quvchilarning dunyoqarashini rivojlantirish, o’lgan bilimlarini hayotda tadbiq etish ko’nikmasini rivojlantirish Dars turi: Malakalarni shakllantirish darsi Dars jihozlari: darslik, shtativ, dinamometr, yuklar to’plami Darsning borishi 1) Tashkiliy qism 2. Ish haqida tushuncha berish 3. .Laboratoriya ishining borishi 
Uyga vazifa: Darslikning 72 – betidagi savollarga javob berish 35-dars Sana: 7-sinf Mavzu: Butun olam tortishish qonuni Darsning maqsadi. a) Olamdagi jismlarning o'zaro ta'siri haqida tasavvurlar hosil qilish, butun olam toritishish qonunini o'rganish orqali o'quvchilarning ilmiy dunyoqarashini rivojlantirish. b) O’quvchilarda o’z – o’ziga ishonch tuyg’ularini shakllantirish d) O’quvchilarning ilmiy dunyoqarashini rivojlantirish, fikrlahs qobiliyatini kengytirish Dars tipi: yangi bilim beruvchi Dars uslubi: suhbat, savol – javob, tushuntirish Dars jihozlari: darslik, jadvallar. Dars rejasi: 1. Tashkiliy qism (2 minut). 2. 0‘tilgan mavzuni suhbatlashish orqali takrorlash (10 minut). 3. Yangi mavzuning bayoni (20 minut). 4. Yangi mavzuga doir masala yechish (10 minut). 5. O’quvchilarni baholash (2 minut) 6. Uyga vazifa berish (1 minut).
1) Deformatsiya deb nimaga aytiladi? 2) Elastik va plastik deformatsiyalar bir – biridan qanday farq qiladi? 3) Elastiklik kuchi nima va u qanday vujudga keladi? 4) Elastiklik kuchi va tashqi ta’sir kuchi orasida qanday munosabat mavjud?
Nyuton 1687 yilda o’zigacha o’rgangan olimlarning fikrlariga va o’zining kuzatishlariga asoslanib quyidagi xulosaga keldi: Yerning Quyosh bilan o’zaro tortishish kuchi ular massalari ko’paytmasiga to’g’ri proporsional, oralaridagi masofaning kvadratiga teskari proporsional
Bu formula butun olamdagi jismlarning tortishish kuchini ifodalagani uchun u butun olam tortishish qonuni deb ataladi. Butun olam tortishish qonuni quyidagicha ta’riflanadi: Ikki jismning o’zaro tortishish kuchi ularning massalari ko’paytmasiga to’g’ri proporsional va ular orasidagi masofa kvadratiga teskari proporsional
Download 7,6 Mb. Do'stlaringiz bilan baham:
|
4. 4. Mavzuni mustahkamlash
Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha
yuklab olish