J., Barakayev N. R. Tizimli tahlil va qaror qabul qilish asoslari

Rivojlanish tamoyili
. Bu tizim o‘zgaruvchanligini, uning rivojlanishga, 
moslashishga, kengayishga, qismlarni almashtirishga, axborot jamlashga bo‘lgan 
salohiyatini hisobga olishdir. Umumlashtirilayotgan tizim asosiga rivojlanish, 
ko‘paytirish, takomillashtirish imkoniyatlarini joylashtirish taqozo etiladi. Odatda, 
mavjud bo‘lgan modullarga yangi modullarni qo‘shish imkoniyatini ta’minlash 
hisobiga kengaytirish funksiyasi nazarda tutiladi. Boshqa tomondan, tahlil chog‘ida 
rivojlanish tamoyili tizim rivojlanishining oldingi tarixini hamda tizim amal qilishi 
qonuniyatlarini ochib berish uchun hozirgi vaqtda mavjud bo‘lgan tendensiyalarni 
hisobga olish zaruratini ko‘rsatadi.
Ushbu tamoyilni hisobga olish usullaridan biri uni ishlab chiquvchilar 
tomonidan tizimning hayot davriga nisbatan ko‘rib chiqish hisoblanadi. Ijtimoy 
xayot davriyligining shartli bosqichlari loyihalash, tayyorlash, ishlashga joriy 
qilish, ishlatish, imkoniyatlarni kengaytirish (modernizatsiya), ishlashdan chiqarib 
tashlash (almashtirish), yo‘q qilishdir. 
Ayrim mualliflar mazkur tamoyilni o‘zgarish (tarixiylik) yoki oshkoralik 
tamoyili deb ataydilar. Tizim amal qilishi uchun u o‘zgarishi, muhit bilan o‘zaro 
harakatga kirishi lozim. 
Markaz tasarufidan chiqarish tamoyili. 
Bu markazlashgan va markaz 
tasarrufidan chiqarilgan boshqaruv murakkab tizimlaridagi birikmalardir, u odatda
markazlashuv darajasi belgilangan maqsad bajarilishini ta’minlaydigan miqdorda 
eng kam bo‘lishi lozimligidan iborat. 

---

80 
Markaz tasaruffidan chiqarilgan boshqaruvning kamchiligi – tizimni 
moslashtirish uchun ko‘p vaqt sarf bo‘lishidir. U jadal o‘zguruvchan muhitda tizim 
amal qilishiga jiddiy ta’sir ko‘rsatadi. Markazlashgan tizimlarda qisqa vaqt ichida 
amalga oshirish mumkin bo‘lgan ishlar markaz tasarrufidan chiqarilgan tizimda 
o‘ta sekin bajariladi.
Boshqaruvning katta tizimida ishlov berilishi lozim bo‘lgan axborot 
oqimining o‘ta kattaligidan boshqaruvning murakkablashib ketishi markazlashgan 
boshqaruvning kamchiligidir. SHu bois murakkab tizimda boshqaruvning ikki 
bosqichi mavjuddir. Sekin o‘zgaruvchi vaziyatda tizimning markaz tasarrufidan 
chiqarilgan qismi tezkor boshqaruv hisobiga tizimning xatti-harakatini muhitga 
moslashtirish va tizimning global maqsadiga erishishni muvaffaqiyatli ado etadi, 
muhit keskin o‘zgarganda esa tizimni yangi holatga o‘tkazish uchun
markazlashgan boshqaruv amalga oshiriladi.