J., Barakayev N. R. Tizimli tahlil va qaror qabul qilish asoslari

 

---

77 
2.Tizimli tahlil tamoyillari 
Tizimli tahlil tamoyillari
– bu insonning murakkab tizimlar bilan ishlash 
tajribasi umumlashmasi bo‘lgan umumiy xususiyatdagi ayrim holatlardir. Turli 
mualliflar tamoyillarni muayyan farqlar bilan bayon qiladilar, chunki hozirgi 
vaqtda umumqabul qilingan ta’riflar mavjud emas. Ammo barcha ta’riflar u yoki 
bu tarzda aynan bir hil tushunchalarni tasvirlaydilar. 
Quyidagi tamoyillar: yakuniy maqsad tamoyili, o‘lchash tamoyili, 
ekvifinallik tamoyili, yaxlitlik tamoyili, bog‘liqlik tamoyili, modulli tuzilish 
tamoyili, ierarxiya tamoyili, funksionallik tamoyili, rivojlanish (tarixiylik, 
ochiqlik) tamoyili, markaz tasarrufidan chiqarish tamoyili, mavhumlik tamoyili 
tizimli tahlilga mansub hisoblanadi. 
YAkuniy maqsad tamoyili. 
Bu yakuniy (global) maqsadning mutlaq 
ustuvorligidir. Bu tamoyil quyidagi bir qator qoidalarga ega: 

Tizimli tahlilni amalga oshirish uchun birinchi navbatda tadqiqot 
maqsadini shakllantirish lozim, yarim chala, to‘liq belgilanmagan maqsadlar 
noto‘g‘ri xulosalarga olib keladi; 

Tahlilni tadqiq qilinayotgan tizimning asosiy maqsadini (funksiyalarini, 
asosiy vazifalarini) birinchi navbatda aniqlab olish asosida olib borish lozim, bu 
esa uning eng asosiiy xossalarini, sifat ko‘rsatkichlarini va baholash mezonlarini 
aniqlashga imkon beradi; 

Tizimlarni umumlashtirishdagi har qanday o‘zgartirishga yoki 
takomillashtirishga urinish bu yakuniy maqsadga erishishga yordam berishi yoki 
halal berishidan kelib chiqish lozim; 

Sun’iy tizimning faoliyat ko‘rsatish maqsadi odatda tadqiq qilinayotgan 
tizimning asosiy tizimi bilan belgilanadi. 
O‘lchash tamoyili.
Qandaydir tizimning faoliyat ko‘rsatish sifati borasida 
odatda bir muncha yuqori tartibga ega bo‘lgan tizimga nisbatan xulosa chiqarish 
mumkin. Boshqacha so‘zlar bilan aytganda tizim faoliyat ko‘rsatishi 
samaradorligini aniqlash uchun uni yanada umumiyroq tizimning bir qismi 

---

78 
sifatida tasavvur qilish tadqiq qilinayotgan tizimning tashqi xossalarini baholashni 
katta (super) tizim maqsadlari va vazifalariga nisbatan amalga oshirish zarur.