J., Barakayev N. R. Tizimli tahlil va qaror qabul qilish asoslari

 
1. Tizimli tahlil usuli va metodologiyasi. 
Tizimning tahlili – tizim elementlari va uning tashkiliy tuzilishi ma’lum 
bo‘lgan holda tizim amalga oshirayotgan funksiyalarni aniqlashdir. 
Tizimli yondashish murakkab ob’ektlarni o‘rganishning samarali tadqiqot 
yo‘nalishi – tizimli tahlilga asosdir. Bu ilmiy yo‘nalish – murakkab ob’ektlarni 
tadqiq qilish uslubiyati bo‘lib, u ushbu ob’ektlarni maqsadga yo‘naltirilgan tizimlar 
sifatida qarab va bu tizimlar xossalarini hamda ularning maqsadi va shu maqsadni 
amalga oshirish vositalari orasidagi o‘zaro munosabatlarni o‘rganishga xizmat 
qiladi. 
Tizimli tahlil bu birinchi navbatda atrofdagi dunyoni va uning 
muammolarini bir soniyali manfaatlar va intilishlarning tanlab olinadigan filtri 
orqali emas, ularga aloqasi bo‘lgan barcha odamlar uchun echimlarning 
oqibatlaridan iborat bo‘lgan va muammoni to‘liqligicha va butun murakkabligicha 
ko‘rishga imkon beradigan prizma orqali to‘g‘ri qabul qilish qobiliyatidan tashkil 
topgan fikrlashni to‘g‘ri tashkil etishdir. 
Tizimli tahlil usullari:
• 
maqsadlar daraxti; 

---

76 
• 
aqliy hujum;
• 
delfi usuli (Ekspert baholari usuli); 
• 
morfologik usul; 
• 
tizimli tahlilda eksperiment usuli.
Tizimli tahlil metodologiyasi. Tizimli tahlilni o‘tkazish bo‘yicha umumiy 
uslubiyat - ko‘rsatmalar mavjud emas. Bunday uslubiyat tadqiqotchida tizim 
to‘g‘risida uni tadqiq qilishning o‘z ichiga vujudga kelgan muammoni qo‘yish va 
hal qilishni oladigan jarayonini shakllantirishga imkon beruvchi etarli ma’lumotlar 
mavjud bo‘lmagan sharoitlarda ishlab chiqiladi va qo‘llaniladi. 
Umuman olganda tizimli tahlil uslubiyatini ishlab chiqishda boshqaruv 
nazariyasida qabul qilingan har qanday ilmiy tadqiqotni yoki tadqiqotlar va 
ishlanmalari bosqichini asos sifatida olish mumkin. Ammo tizimli tahlildagi har 
qanday uslubiyatning o‘ziga xos xususiyati u tizim tushunchasiga tayanishi va 
tizimlarni barpo etish, amal qilishi va rivojlanishi qonuniyatlaridan foydalanishi 
lozim ekanligidir. Bu erda tizimli tahlil uslubiyatlarini amalda qo‘llashda 
quyidagilar: ko‘pincha u yoki bu bosqich bajarilganidan so‘ng oldingi yoki undan 
oldinroqdagi bosqichlarga qaytish va ba’zida esa tizimli tahlil tartibotini to‘la 
takrorlash zarurati vujudga kelishi ko‘rib chiqilishini ta’kidlash zarur. Uslubiyatni 
ishlab chiqishda o‘z o‘zini boshqarish, o‘z-o‘zini tashkil etish qonuniyatlarining 
bunday namoyon bo‘lishini qanday holatlarda oldingi bosqichlarga qaytish zarurati 
borligini belgilovchi qoidalarni kiritishni hisobga olish mumkin. 
Tizim amal qilish qonunini belgilash, tizim tuzilmasi ko‘rinishlarini (amal 
qilishning berilgan qonunini joriy etuvchi bir necha muqobil algoritmlarni) 
shakllantirish va parchalarga ajratish, tadqiq qilinayotgan tizimni tahlildan 
o‘tkazish va tizimni birlashtirish hamda amaliyot muammosini bartaraf etish
vazifalarini hal qilish yo‘li bilan amalga oshiriladigan eng yaxshi variantni tanlash 
tizimli tahlilning barcha usullari uchun umumiy ishlar hisoblanadi. Tizimli tahlil 
tamoyillariga rioya qilish muayyan sharoitlarda tizimlarni tahlil qilish va 
umumlashtirish uslubiyatini yaratish asosidir.