Қишлоқ хўжалик экинларини зараркунандалари, касалликлари ва уларга қарши кураш чоралари

ПОМИДОРНИНГ ВИРУС КАСАЛЛИКЛАРИ
Помидорда бодринг мозаикаси
- помидорда касалликни бодринг 
мозаикаси вируси қўзғатади. Помидордан ташқари юзлаб ўсимлик 
турларини зарарлайди. Вируснинг ҳар хил штаммлари мавжуд бўлиб, 
касаллик белгилари помидор қайси штамм билан зарарланишига боғлиқ. 
Касал ўсимликларнинг бўйи ва поя бўғин ораларининг узунлиги камаяди, 
барглар ингичкалашиб, баъзилари деярли ип шаклига киради (4.17-расм).
Касаллик таъсиридан мевалар ўсмай қолади, хунук шакл олади. Вирус 
ўсимлик қолдиқларида сақланмайди, пайванд қилганда ҳам касал 
помидордан соғломига (тамаки мозаикаси вируси билан солиштирганда) 
қийинчилик билан ўтади. Одатда у зарарланган шафтоли яшил шираси 
билан ўтади; Бодринг мозаикаси эрта бошланса, ҳосил далаларда 10-15%, 
иссиқхоналарда 50 фоизгача пасайиши мумкин. Касалликка чидамли навлар 
мавжуд эмас.
Кураш чоралари.
Чидамли ёки толерант навлар экиш; Экишдан олдин уруғни 70оС да 4 
кун давомида, ёки калий перманганатнинг 1% эритмаси билан 20 дақиқа 
давомида зарарсизлантириш (ва сув билан яхшилаб ювиш); Уруғларни оғирлиги бўйича саралаш 
(калибровка қилиш) – ош тузининг 5% ли эритмасига солиб 3 дақиқа давомида аралаштириш, устига 
чиққанларини дока билан олиб ташлаш, чўкканларини сув билан бир неча марта ювиш, дорилаш ва 
қуритиш; Ниҳол етиштириш жараёнида 2 марта (кўчат қилиш – пикировка ва доимий жойларга экиш 
4.16-расм. Помидорнинг 
кулранг чириши.
4.17-расм. Помидорда 
бодринг мозаикаси

---

29
пайтида) ёғи олинган сут (обрат) нинг 10% эритмаси билан профилактик ишлов бериш.
Помидорда тамаки мозаикаси
- Вирус ўсимлик бўйини ва ҳосил 
тугишини ҳар хил даражада пасайтириши мумкин. Баъзан помидор 
мевалари зарарланади ва уларнинг устида қўнғир доғлар пайдо 
бўлади. Тамаки мозаикаси вируси (ТМВ) жуда барқарор, у ўсимлик 
қолдиқларида 50 йилгача сақланади. Вирус ўсимликларга қўл 
билан текканда ҳам тарқалади. Касал ўсимликлардан соғломларига 
вирус ишчилар ишлаган пайтда, машиналар, жиҳозлар ва асбоб-
ускуналар орқали механик усулда ўтади. Вирус тамаки устида 
мавжуд бўлиб, чекувчи ишчилар томонидан экинга тарқатилиши 
мумкин (4.18-расм).
Инфекция ўсимлик қолдиқларида сақланади ва кейинги йили 
экилган помидор ниҳолларини илдизи орқали зарарлайди. 
Ўзбекистонда ВТМ нинг табиий ўчоқлари қуртэна (Sysymbrium loeselii) да қайд этилган. Асосий 
инфекция манбаи бўлмаса ҳам, помидорга вирус кемирувчи ҳашаротлар (мисол учун, чигиртка ва 
қўнғизлар) воситасида ўтиши исботланган. Далада вирус мозаика билан зарарланган бегона ўтлардан 
(бангидевона, итузум, ёввойи тамаки, хантал ва бошқалардан) помидорга тарқалади. Бир мавсумдан 
иккинчисига вирус уруғдан ҳам ўтиши мумкин, аммо мозаика асосан кўчатларни яганалаш ва далага 
кўчириб экиш пайтда тарқалади. Касаллик эрта бошланганда ҳосил далаларда 10-15%, иссиқхоналарда 
50 фоизгача пасайиши мумкин.