Ишлаб чиқаришда шовқин ва унинг инсонга таъсири

69
favqulodda vaziyatlardan aziyat chekkan. Bunday noxushlik bizning
asrimizda ham, undan keyin ham kuzatilishi muqarrar. Favqulodda vaziyat (FV) - maium hududda yuz bergan falokat,
halokat va boshqa turdagi ofatlar natijasida kishilaming oiimiga,
salomatligiga, tevarak-atrofdagi tabiiy muhitga sezilarli moddiy zarar
yetkazuvchi, odamlaming turmush sharoiti buzilishiga olib keladigan
holatdir.
Favqulodda vaziyatlar xavfining tarqalish tezligiga ko‘ra, ular quyidagi
guruhlarga boiinadi:
a) tasodifiy FV - yer silkinishi, portlash, transport vositalaridagi
avariyalar va boshqalar;
b) shiddatli FV - yonginlar, zaharli gazlar otilib chiquvchi portlashlar
va boshqalar;
d) moiadil (o‘rtacha) FV - suv toshqinlari, vulqonlaming otilib
chiqishi, radiofaol moddalar oqib chiquvchi avariyalar va boshqalar;
e) ravon FV - sekin-asta tarqaluvchi xavflar: qurg‘oqchilik,
epidemiyalarning tarqalishi, tuproqning ifloslanishi, suvning kimyoviy
moddalar bilan ifloslanishi va boshqalar. Favqulodda vaziyatlar yana tarqalish miqyosiga (shikastlanganlar
soniga va moddiy yo‘qotishlar miqdoriga qarab) ko‘ra 4 gumhga boiinadi:
1. Lokal (obyekt miqyosidagi) FV.
2. Mahalliy FV
3. Respublika (milliy) FV.
4. Transchegaraviy (global) FV. Lokal favqulodda vaziyat - biror obyektga taalluqli boiib, uning
miqyosi o‘sha obyekt hududi bilan chegaralanadi. Bunday vaziyat
natijasida 10 dan ortiq boimagan odam jabrlangan yoki 100 dan ortiq
boimagan odamning hayot faoliyati sharoitlari buzilgan, yoxud moddiy
zarar favqulodda vaziyat paydo boigan kunda eng kam oylik ish haqi
miqdorining 1 ming baravaridan ortiq bo‘hnagan miqdorni tashkil etgan
hisoblanadi. Bunday FV oqibatlari shu obyekt kuchi va resurslari bilan
tugatiladi Mahalliy tavsifdagi favqulodda vaziyat - aholi yashaydigan hudud
(aholi punicti, shahar, tuman, viloyat) bilan chegaralanadi. Bunday vaziyat
natijasida 10 dan ortiq, biroq 500 dan kam boimagan odamning hayot
(aoliyati sharoitlari buzilgan yoxud moddiy zarar favqulodda vaziyat paydo
hoigan kunda eng kam oylik ish haqi miqdorining 1 ming baravaridan
ortiqni, biroq 0,5 mln. baravaridan kam boimagan miqdorni tashkil etgan
hisoblanadi. Respublika (milliy) tavsifdagi favqulodda vaziyat deyilganda -
favqulodda vaziyat natijasida 500 dan ortiq odamning hayot faoliyati
sharoitlari buzilgan yoxud moddiy zarar FV paydo boigan kunda eng
kam oylik ish haqi miqdorining 0,5 mln. baravaridan ortigini tashkil
etadigan hamda FV mintaqasi viloyat chegarasidan tashqariga chiqadigan,
respublika miqyosida tarqalishi mumkin boigan FV tushuniladi.

2. 
   Bulardan ko‘rinib turibdiki, yong‘in va portlashlar to‘satdan sodir
   

bo‘ladi va ko‘plab odamlarning oiimiga hamda og‘ir tan jarohati olishlariga
olib keladi. Shuning uchun ham 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining 1997-yil 23-dekabrdagi 558-son qarori bilan e’lon qilingan
Favqulodda Vaziyatlar Davlat Tizimining hamda ≪Aholini va hududlami
tabiiy va texnogen xususiyatli favqulodda vaziyatlardan muhofaza
qilish to‘g ‘risida≫gi va 2000-yildagi ≪Fuqaro muhofazasi to‘g‘risida≫ gi
0 ‘zbekiston Respublikasi Qonunining asosiy maqsadi: fuqarolami himoya
qilish va portlash hamda yong‘in tufayli va boshqa sabablar orqali
zarar ko‘rgan obyektlaming awalgi ish faoliyatini iziga solib yuborish
chora-tadbirlarini ko‘rish hisoblanadi. Sanoat korxonalarida, turar joy binolarida sodir boiadigan yongin,
portlashlar ko‘plab moddiy zarar ko‘rishga, odamiarning qiirbon boiishiga
oHb keladi. Turar joy, ma’muriy binolar, xomashyo, mahsulotlar,
uskuna, dastgohlar, ishlab chiqarish binolari, tayyor mahsulotlar
(yonish xususiyatiga ega boiganligi uchun) yonib ketadi, natijada
iqtisodiyotimizga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Ma’lumotlarga qaraganda,
dunyo bo‘yicha har 10 soniyada, jami 5 mln. yongin sodir boimoqda.
MDHda esa bu ko‘rsatkich 8000-8500 ni tashkil etadi, oqibatda mln.
hatto bir necha yuz mln. so‘mdan ortiq moddiy zararlar ko‘riIadi. Sanoat
korxonalarini, turar joy binolarini yongin, portlashdan himoyalash
davlatimizning muhim va bosh vazifalaridan biri b o iib hisoblanadi.
Bu vazifani bajarish texnologik uskunalardan to‘g‘ri foydalanish, bino,
qurilma, inshootlami yonginga qarshi umumiy normalarga asoslanib
to‘g‘ri loyihalash, qurish bilan uzviy bogiangan. Ishlatiladigan qurilish
ashyolari va jihozlarning yonuvchanligini avvaldan hisobga olish, qayta
ishlanadigan, olinadigan modda, mahsulotlaming yonishga moyilligi,
fizika-kimyoviy xususiyatlarini e’tiborga olish yongin xavfsizligini
ta’minlashda va undan ogohlantirishda, odamlaming xavfsizligini
ta’minlashda katta ahamiyatga egadir. Shu maqsadda yonginga qarshi
qoilaniladigan umumiy norma talablariga mos tushadigan va amalga
oshiriladigan qurilish yechimlari, tadbir-choralar ishlab chiqilib, ishlab
chiqarish obyektlarini, turar joy binolarini qurishda amal qilish talab
etiladi hamda shu talablaming amalga oshirilishi qattiq nazorat qilinadi.
Boiajak mutaxassislami yongin xavfsizligiga oid muammolami
to‘g‘ri va ijobiy hal qilishga qiziqtirish, nazariy bilim berish, ishlab
chiqarishda mehnat sharoitini yaxshilash, insonlaming hayot faoliyatida
sodir boiadigan yongin va portlashlaming oldini olish, ogohlantirish,
shuningdek, uning salbiy oqibatlarini kamaytirishda katta ahamiyatga
ega. Yong‘in - bu nazorat qilib boimaydigan hodisa boiib, bebaho
moddiy va madaniy boyliklarni bir daqiqada yo‘q qiluvchi, atrof muhitni
izdan chiqaruvchi ofat, ayniqsa u fuqarolaming joniga kulfat keltimvchi
favquloddagi vaziyatdir. Yonginning kelib chiqishi uch omilning bir
vaqtda, bir joyda duch kelishining oqibatidir, ya’ni:
- yonuvchan modda (neft, qog‘oz, yog'och va boshqalar);
- havo harorati (issiqlik);
- uchqun-alanga (gugurt, uchqun, elektr simining qisqa tutashuvi).

3. Mehnat gigiyenasi bo‘yicha DavSan nazorati umumiy sanitar nazorat

tizimining bir qismini tashkil etib, u respublika, viloyat, shahar, tuman
davlat sanitar nazorati (DSEN) tashkilotlari bilan hamkorlikda nazorat
ishlarini olib boradi.
0 ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 40-moddasida: ≪Har
kim malakali tibbiy xizmatdan foydalanish huquqiga ega≫ deb e’tirof
etilgan. Shuningdek, fuqarolaming sog‘ligini muhofaza qilish masalalari
O‘zbekiston Respublikasining ≪Fuqorolaming sog‘lig‘ini muhofaza qilish
to‘g‘risida’≫gi Qonunida hamda 0 ‘zbekiston Respublikasining ≪Mehnat
qonunlari kodeksi≫da va boshqa hujjatlarda ham ko‘rsatib o‘tilgan.
0 ‘zbekiston Respublikasining ≪Fuqorolaming sog‘lig‘ini muhofaza
qilish to‘g‘risida’≫gi (1996-yil 14-sentabrda kuchga kirgan) Qonunida
fuqarolaming sog‘lig‘ini saqlashning asosiy qoidalari, tartiblari keltirilgan,
ularning eng asosiylari quyidagilardan iborat:
- sog‘liqni saqlashda inson huquq va manfaatlariga tayanish;
- aholining barcha qatlamlariga sifatli tibbiy yordam ko‘rsatish;
- mehnat qobilyatini yo‘qotgan fuqarolarni ijtimoiy himoyalash;
- fan va amaliyot birligini takomillashtirish va boshqalar. Barcha xo‘jalik yurituvchi subyektlarning ishchi va xizmatchiiaming
sog‘lig‘ini muhofaza qilishning asosiy vazifalariga: mehnat jarayonlarini
va ish sharoitlarini yaxshilash, ishlovchilaming baxtsiz hodisa va kasb
kasalliklariga uchramaslik tadbirlarini yaratishdan iborat. Jumladan,
0 ‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligning 2000-yil
6-iyuldagi 300-sonli buyrug‘iga asosan barcha ish bemvchilar ishchilami
ishga qabul qilishda tibbiy ko‘rikdan o'tkazishlari shart deb ta’kidlangan.
Barcha ishlab chiqarish sohalaridagi mehnat sharoitlarini nazorat
qilishda, masalan, zararli va xavfli ishlab chiqarish omillarining boryo‘
qligi, ulaming ishchi-xizmatchilaming sog‘lig‘iga, hayotiga keltiradigan
ta’sirlar darajasini Davlat sanitariya nazoratining maxsus laboratoriyasida,
≪Sanoatda va konchilikda ishlaming bexatar olib borilishini nazorat
qilish agentligi’da, Davlat standait nazorati mxsati bo‘lgan katta sanoat
tarmoqlari, tashkilotlari va boshqa muassasalarning laboratoriyalarida
amalga oshiriladi. Respublikada mehnatni muhofaza qilish muammolari bo‘yicha ilmiytekshirish
ishlari Mehnat va aholini ijtimoiy himoya qilish vazirligi
qoshidagi ≪Mehnat muhofazasini normallashtirish≫ markazida, qator
tarmoqlararo ilmiy tekshirish muassasalarida, laboratoriyalarda, oliy
o‘quv yuitlarining ≪Mehnat muhofazasi≫ va ≪Hayot faoHyati xavfsizligi≫
kafedralarida amalga oshiriladi.
Mehnat gigiyenasi va kasb kasalliklarining muammolari ≪Mehnat
gigiyenasi va kasb kasalliklari≫ ilmiy tekshirish institutida hamda tibbiyot
institutlarining ≪Mehnat muhofazasi va kasb kasalliklari≫ kafedralarida
olib boriladi.