Iqtisodiyot nazariyasi, tarix va huquq

Tovarlarning toʻgʻridan–toʻgʻri ishlab chiqaruvchi tomonidan sotishning yaxshi tomonlari ham kamchiliklari ham bor. Firma oʻz mahsuloti savdosini toʻla nazorat qiladi. Bunday usul bilan oddiy assortimentli tovarlardan koʻmir, oʻtin, neft mahsulotlari, tez buziluvchi non, sut, goʻsht va hokazolar sotilishi afzalroq hisoblanadi. Ammo qolgan tovarlarni sotishda mustaqil ulgurji va chakana savdo firmalarining qatnashishi jahon tajribasida sinalgan samarali yoʻldir.

Firma tovar harakatini “Marketing miks” jarayonida rejalashtirishda quyidagilarga ahamiyat beradi:

• 
  sotish siyosatini tovar harakatiga bogʻlangan holda aniqlash;
  
• 
  tovar harakati usullaridan va turlaridan barcha tovarlar va bozor segmentlariga mosini tanlash;
  
• 
  tovar harakati boʻgʻinlari va umumiy masofani topish;
  
• 
  tovar harakati zanjirida qatnashuvchilar - mustaqil vositachilarni aniqlash;
  
• 
  tovar harakati rahbarlik tizimini yaratish;
  
• 
  tovar harakatini tashkil etuvchi bosh boʻgʻinni topish;
  
• 
  tovar harakati turlaridan eng samaralisini tanlashda turli xilini bogʻlab, bir - birini toʻldirishni koʻzda tutish.
  

Mahsulotning yuk sifatida ishlab chiqarish jarayonida iste’molchiga yetib kelishigacha - tashish, saqlash va qoʻshimcha (qadoqlash, oʻrash, tamgʻalash kabi) ishlarini bajarish bilan bogʻliq boʻlgan jarayon tovar harakati deyiladi. Uni tashkil etishda firmaning asosiy maqsadi, birinchidan, mahsulotni tezda, yaqin masofa orqali va samarali usul bilan oʻz xaridoriga etkazish; ikkinchidan, tovarning xaridori bilan “uchrashishga eng qulay sharoit yaratishdan iborat boʻlishi shart”.

Tovar harakatini rejalashtirishda, korxona tanlagan tovar sotish uslublariga asoslaniladi. Ular quyidagi uch uslubdan biri boʻlishi mumkin:

• 
  tovar ishlab chiqaruvchi vositachilarsiz, toʻgʻridan - toʻgʻri oʻzining iste’molchisi bilan bogʻlanishi;
  
• 
  tovarlarni mustaqil vositachi(firmalar) orqali sotish;
  
• 
  aralash usul, ishlab chiqaruvchi firma va vositachi savdo tashkiloti sarmoyalari qatnashishi orqali.
  

Tovar harakatida qatnashuvchilar quyidagi vazifalarni bajaradi:

• 
  ishlab chiqarilgan mahsulotni taqsimlash va sotish;
  
• 
  ishlab chiqarishga kerakli xom ashyo va materiallar tayyorlash;
  

- marketing tadqiqotlari oʻtkazish;

- tovarlar iste’molchilari bilan toʻgʻridan-toʻgʻri aloqa oʻrnatish;

- oldi–sotdi qilish uchun shartnomalar tuzish jarayonini tayyorlash;

- tovarning iste’molchiga yetib borishini ragʻbatlantiruvchi siyosat yurgizish;

- tovar assortimentini rejalashtirishda qatnashish va yordamlashish, tovar harakatini moliyaviy ta’minlash;

- sotilgan tovarlarga qoʻshimcha xizmat uyushtirish;

- tovarlarni tashish;

- tovarlarni omborlarga joylash va saqlash;

- tovarlarni sortlarga ajratish, kichik oʻramalarga qadoqlash, oʻz savdo bitimini tuzatishga tavakkal qilish, sotilgan tovar bahosini aniqlashda qatnashishi va boshqalar.

Ana shu koʻp qirrali vazifalarni maxsus savdo firmalarining bajarishi, tovar harakatidagi sarf-xarajatlarining ancha yuqori samara berishini ta’minlaydi.

1.