Ingeneriyasi

Atsiltransferazalar  (transatsilazalar)  –  atsil  (karbon  kislota  qoldig`i)  ni 
koenzim  A  ishtirokida    ko`chiruvchi  fermentlar.  Reaktsiyaning  umumiy 
ko`rinishida quyidagicha: 
 
Glikoziltransferazalar – qand qoldiqlarini turli aktseptorlarga  ko`chiradi. 
Metiltransferazalar  –  donordan  metil  guruhni  ko`chirish  orqali  biologik 
metillashda qatnashadi. 

---

 
75 
Transaldolaza  va  transketolazalar  –  transketolaza  glikoaldegidni, 
transaldolaza  esa  dioksiatsetonni  bir  aldegiddan  ikkinchi  aldegidga  ko`chiradi. 
Har  ikkala  ferment  fotosintez  jarayonida,  pentoza  fosfatlarning  oksidlanishli 
almashinuvlarida muhim rol o`ynaydi. 
Gidrolazalar  –  molekula  ichki  bog`larining  gidrolitik  parchalanishini 
tezlatadi.  Bular  11  ta  kichik  sinflarga  –  murakkab  efirlar,  glikozidlar,  oqsillar, 
peptidlar, amidlarni parchalovchi fermentlarga bo`linadi. 
 
Gidrolazalarni  nomlanishi  quyidagicha:  substrat  +  gidrolaza.  Masalan, 
peptidgidrolaza,  atsetilxolingidrolaza  va  hokazolar.  Bu  sinf  fermentlarini  ham 
transferazalarga  kiritish  mumkin,  chunki  gidroliz  jarayonini  donor  vazifasini 
bajaradigan substratning spetsifik guruhini aktseptor vazifasini bajaradigan suv 
molekulasiga  o`tkazilishi,  deb  qarash  mumkin.  Suv  fermentlar  ta‟sir  etishida 
aktseptor  sifatida  asosiy  o`rinni  egallaydi,  shuning  uchun  ham  gidrolazalar 
alohida sinfga ajratilgan. 
 Quyidagi gidrolaza vakillari kichik sinflarga taqsimlanadi: 
Esterazalar  –o`ziga  xos  fermentlar  guruhi.  Murakkab  efir  bog`larining 
gidrolizini  katalizlaydi  va  ko`pchilik  efirlarga  suv  biriktirib,  ularni  bir  xil 
tezlikda parchalaydi: 
 
Glikozidazalar-  N-glikozid  bog`larini  uzuvchi  fermentlar.  Glikozidazalar 
sodda  glikozidlarni,  oligo-  va  polisaxaridlarni  parchalaydi.  Masalan,  α-  va  β-
amilazalar polisaxariddagi 1,4-glikozid bog`larni gidrolitik yo`l bilan uzadi. 

---

 
76 
Peptidazalar- guruhiga oqsil peptid bog`idagi  –C – N  aloqalarni uzuvchi 
amidaza,  amidinaza  fermentlar  va  boshqalar  kiradi.  Peptidazalar  asosan  yirik 
oqsil  molekulalariga  ta‟sir  etadi,  kichik  peptidlarni  aminokislotalargacha 
parchalaydi. 
Hazm  qilish  organlari  fermentlari,  lizosoma  va  hujayra  organoidlari 
tarkibidagi  yirik  molekulalarni  parchalaydigan  fermentlar  gidrolazalar 
hisoblanadi. 
Liazalar  –  suv  biriktirmasdan  yoki  oksidlanishsiz  substrat  bog`larini 
uzadigan reaktsiyalarni katalizlovchi fermentlar.  
 
 Liazalar 4 ta kichik sinfga bo`linadi. Bular suv, ammiak, CO
2
 biriktiruvchi 
va  ajratuvchi  fermentlar.  Hujayra  metabolizmida  muhim  ahamiyatga  ega 
bo`lgan liaza guruhlari quyidagilar: 
 
Dekarboksilazalar-  asosan  keto  va  aminokislotalardan  CO
2
  guruhini 
ajratib,  ulardagi  C–C  bog`larini  uzadi.  Bularning  keng  tarqalgan  vakili  -  
piruvatdekarboksilaza  ketokislotalardan CO
2
 ajratib, aldegid hosil qiladi: