Ijtimoiiy fanlar

Ikkinchidan  milodiy  9-12  asrlarda  O’rta  Osiyoda,  jumladan  O’zbekistonda  hozirgi 
o’zbeklarga  xos  qiyofa,  mahalliy  aholining  asosiy  qismini  tashkil  etdi.  Fanda  mo’g`ul  istilosi 
O’zbekiston aholisining tashqi qiyofasiga jiddiy ta’sir ko’rsatgan degan qarashlar hozirgi kunda 
noto’g`ri ekanligi isbotlandi. Chunki 13 asrda mo’g`ul davlatida mo’g`ullar soni taxminan 0.7 
million kishidan iborat bo’lganligi aniqlandi. Bu davrda Muhammad Xorazmshoh davlatida 
20  million  aholi  yashagan.  Shu  bilan  birga  mo’g`ul  qo’shinlarining  10  dan  9  qismini  turkiy 
xalqlar  tashkil  qilgan,  bundan  mo’g`ullarning  turkiy  xalqlarga  ta’siri  sezilarli  bo’lmaganligini 
ko’rishimiz mumkin. 
O’zbek xalqining shakillanishida uchinchi muhim davr 15 asr oxiri 16 asr hisoblanadi. Bu 
davrda dashti qipchoq o’zbeklari O’rta Osiyoga kirib keladi va ular mahalliy aholiga o’z nomini 
beradi. 1312 yil Muhammad Sultonning xon qilib saylanishi, unga O’zbekxon-o’zbeklarning 
xoni  degan  unvonning  berilishi  bilan  turkiy  qabilalarning  xalq  bo’lib  birlashuv  jarayoni  yana 

---

94 
 
boshlandi  va  asosan  nihoyasiga  yetdi.  O’zbekxonning  asl  ismi  Sulton  Muhammad  edi,  xon 
saylovi  quriltoyida  unga  O’zbekxon  unvoni  beriladi.  Bu  dalil  to  Sulton  Muhammad  xonlik 
taxtiga chiqguncha uni saylaganlar o’zlarini o’zbeklar deb hisoblaganliklarini bildirib turadi. Bu 
xalqning  nomi  O’zbek  edi.  O’zbeklar  Oltin  O’rda  davlatida  qariyb  250  yil  yashadilar  va 
xukmronlik qildilar. 
O’zbek xalqining asosiy tarkibini tashkil etgan turkiy qabilalar quyidagilardan iborat: 
Qorluq, o’g`uz, nayman, qiyot, qo’ngirot, kenagas, barlos, do’rmon, burqut, kurlaut, mang`it, 
do’ldoy,  chimboy,  chig`atoy,  tuboy,  qitoy,  toymas,  echki,  shunqorli,  shodboqli,  jaloyir,  qirq, 
yuz, ming, laqay, qotog`on, mojor, turk, saroy, elbek, qurama, qangli, uz, nukuz, tangut, uyg`ur, 
arg`in, aymoq, uyshun, g`onchi, qushchi, iyjon va boshqalar. Bu qabilalarning otlari ko’pgina 
tarixiy  va  badiiy  asarlarda,  hozirgi  O’zbekiston  hududida  ham  joy  nomlari  tarzida  hamon 
saqlanib kelmoqda. 
Mirzo Ulug`bekning shogirdi Mavlono Alouddin Ali ibn Muhammad Qushchi Samarqandiy 
qushchi  qabilasidan  bo’lib,  Ali  Qushchi  oti  bilan  mashhur  bo’lgan.  Uning  otasi  Muhammad 
Qushchi Samarqandiy Amir Temur qarorgohi, ya’ni Ko’ksaroyning boshlig`i bo’lgan. Xusayn 
Boyqaro amirlari orasida Ibrohim Do’ldoy va Ibrohim Chig`atoy degan beklari bo’lgan, ular