Ijtimoiiy fanlar

 
MAVZUGA OID MUSTAQIL ISH MAVZULARI: 
1.  Amir Temurning hokimiyat tepasiga kelishi va markazlashgan davlat tuzishi. 
2.  Amir Temurning harbiy yurishlari. 
3.  Amir Temurning ichki va tashqi siyosati. 
4.  Temur tuzuklari. 
5.  Amir Temurning 660 yillik yubileyi o’tkazilishi. 
 
 

---

244 
 
«Temur  tuzuklari»  ikki  qism,  56  ta  banddan  iborat  tarixiy  va  huquqiy  asar  bo’lib,  unda 
sohibqironning  davlat  tuzilish  va  mamlakatlarni  boshqarish  xususidagi  nuqtai  nazari  bayon 
qilinadi.  Bu  asardan  ko’plab  sharq  hukmdorlari  o’zlarining  faoliyatlari  davomida 
foydalanganlar  va  unga  yuqori  baho  berganlar.  Jumladan,  SHoh  Jahon  (1628-1657),  Qo’qon 
xoni  Muhammad  Alixon  (1821-1842),  Buxoro  amiri  Abdullahadxon  (1885-1910)  «Tuzukot» 
dan parchalar ko’chirtirib, ulardan o’z faoliyatlarida foydalanganlar. 
«Tuzuklar»ning  birinchi  qismida Amir  Temurning  yetti  yoshidan  to  vafotiga  qadar  (1342-
1405  yil  18  fevral)  kechgan  hayoti  va  ijtimoiy-siyosiy  faoliyati,  uning  Movarounnahrda 
markaziy  hokimiyatni  qo’lga  kiritishi,  ijtimoiy  tarqoqlikka  barham  berishi  va  markazlashgan 
davlat  tuzishi,  qo’shni  yurt  va  mamlakatlarni,  masalan  Eron  va Afg’onistonni  o’z  tasarrufiga 
kiritishi,  Oltin  O’rda  xoni  To’xtamishxon  ustixon,  nihoyat,  buyuk  jahongirning  Ozarbayjon, 
Turkiya va Hindistonga qilgan harbiy yurishlari ixcham tarzda bayon etilgan. 
Ikkinchi qismi Sohibqironning nomidan aytilgan va uning toju taxt vorislariga atalgan o’ziga xos 
vasiyat va pandu nasihatlaridan iboratdir. Unda davlatni idora qilishda kimlarga tayanish, toju-taxt 
egalarining  burchi  va  vazifalari,  vazir  va  qo’shin  boshliqlarining  burch  va  vazifalari,  amirlar  va 
boshqa  mansabdorlarning  toju  taxt  oldida  ko’rsatgan  alohida  xizmatlarini  taqdirlash  tartibi  va 
hokazolar xususida gap boradi. 
Amir  Temur  o’z  oldiga  ulug’  davlatning  ichki  siyosati  va  ishchan  davlat  tizimini  qadimiy 
tajribalardan  ijodiy  foydalangan  holda  tuzish,  harbiy  siyosatni  zamon  talabi  asosida  tobora 
takomillashtirib,  mo’g’ul  istilosi asoratlarini tezroq  bartaraf etib,  xo’jalikni  oyoqqa turg’izish, 
savdo-sotiq,  hunarmandchilikni  bir  me’yorga  tushirish  va  rivojlantirish,  aholi  manfaatlarini 
himoya  qilish,  islom  diniga  rivoj  berish,  ilm-fan,  madaniyat,  me’morchilikni  tubdan 
rivojlantirish, obodonlashtirish ishlarini keng ko’lamda jadallashtirish kabi dolzarb vazifalarni 
qo’ygan edi. Uning bunday sa’y-harakatlari katta kuch-g’ayrat, mablag’, bilim va oqilona tad-
birlarni talab etar edi. Temur yetuk siyosatdon va mohir davlat arbobi bo’lib, u o’zidan avval 
o’tgan  hukmdorlardan  farqli  ravishda,  davlat  va  mamlakatni  boshqarishda  bir  yoki  ikki  ta-
baqaga emas, balki aholining barcha tabaqalariga suyangan. 
 
Amir Temur davri ma’naviyati va hozirgi zamon: Amir Temur shaxsini idrok etish-tarixni 
idrok etish demakdir. Amir Temurni anglash-o’zligimizni anglash demakdir. 
Amir Temuni uluqlash-tarix qa’riga chuqur ildiz otgan tomirlarimizga, madaniyatmizga, 
qudratimizga asoslanib, buyuk kelajagimizga ishonchimizni mustahkamlash demakdir. 
Islom Karimov 
 
Ma’naviy ildizlarimizdan biri bu Temur ma’naviyatidir. Bu qudratli manba insoniyat tarixida 
tengi yo’q markazlashgan davlatchilikka, qonunchilikka asos solish bilan yer yuzining deyarli 
hamma mamlakatlarida o’rganilib, hozirgi kunda ham muhim ahamiyat kasb etmoqda. Biz faqat 
hozirgi  kunga  kelgandagina  bu  ma’naviyatni  naqadar  zarur  ekanligini  va  buyuk  kelajak  sari 
qadam tashlayotgan xalqimiz uchun nihoyatda qadrli ekanligini anglamoqdamiz. 
Amir Temur insonni qadrlay oladigan va uni farqlay oladigan ulkan arbob edi. Musulmon-
chilikda, «eng yaxshi kishining ikki qo’li ham to’g’ri bo’ladi, u bir qo’li bilangina emas, ikki 
qo’li  bilan  ham  yaxshilik  qiladi»,  degan  hikmatli  ibora  bor. Amir Temur  do’stiga  ham,  dush-
maniga  ham  ana  shunday  ikki  qo’li  bilan  yaxshilik  qildi.  Qolganlarni  ham  shunga  undadi. 
95 
 
3.  Azamat Ziyo. O’zbek davlatchiligi tarixi.-T.: Sharq, 2000. 
4.  Murtazayeva R.X. va boshqalar. O’zbekiston tarixi. Darslik.-Toshkent, 2003. 
5.  Sa’dullayev A. Qadimgi O’zbekiston ilk yozma manbalarda.-Toshkent: Universitet, 1996. 
6.  Usmonov  Q.,  Sodiqov  M.,  Oblomurodov  N.  O’zbekiston  tarixi.  O’quv  qo’llanma.-
Toshkent: Meros, 2002.