Ijtimoiiy fanlar


  Ekranga  IX-XII  asrlardagi  o’zbek  davlatchiligi  nomli  (1



Download 1,93 Mb.
Pdf ko'rish
bet212/370
Sana29.12.2021
Hajmi1,93 Mb.
#77906
1   ...   208   209   210   211   212   213   214   215   ...   370
Bog'liq
Публикация2

2.2
Ekranga 
IX-XII 
asrlardagi 
o’zbek 
davlatchiligi  nomli  (1-sonli)  slaydni  qo’yib,  uni 
sharhlaydi.
 
1-sonli  slayd  mazmunini 
o’rganadi,  kursning  roli 
va ahamiyati haqida o’z 
 
243 
 
qo’shnichilik qilish, savdo karvon yo’llarini rivojlantirish niyati borligini ko’rsatib o’z davlati 
shuhratini  yevropaga  tarqata  oldi.  Uning  saltanatini  dovrug’i  bu  mamlakatlarga  yetib  borishi 
bilan Fransiya, Angliya, Genuya, Vizantiya, Ispaniya kabi davlatlarning qirollari sohibqiron bi-
lan siyosiy, iqtisodiy, savdo aloqalari o’rnatishga intilganlar. SHu bois ular sohibqiron huzuriga 
muntazam  elchilar  yuborib  turganlar.  Temurning  chet  davlatlar  bilan  olib  borgan  diplomatik 
aloqalarida uning o’g’li Mironshoh ko’p yordam bergan. 
Amir  Temur  davrida  diniy  ilmlar  va  dunyoviy  fanlar  barqaror  bo’lgan.  Sohibqiron  o’z 
davrining fan va madaniyati jonkuyari sifatida shuhrat qozondi. Temur taqvodor ruhoniylarga 
chuqur hurmat bilan qaradi. Ularning duolarini oldi, doimo kamsitilgan mazhab tarafdorlarini 
o’z himoyasiga oldi. Darvesh, faqir va miskinlarni o’ziga yaqin tutib, ularni ranjitmaslik uchun 
barcha talablarini bajardi. 
O’rta  Osiyo  xalqlarining  ma’naviy  taraqqiyotida Temurning  diniy  va  dunyoviy  bilimlariga 
e’tibor  berishi  katta  ahamiyatga  ega  edi.  Sohibqiron  doimo  ilm  ahli  va  ulamo  bilan  suhbatda 
bo’lib, qalbi toza kishilarga talpingan. Temur davridagi ilm-fan, me’morchilik, san’at sohalari 
o’z davriga nisbatan o’ta darajada rivojlanib, yuksak ma’naviy boylik darajasiga ko’tarildi. SHu 
davrning nodir qo’lyozmalari tarixning mo’jizasiga aylanib qoldi. 
Din jamiyatda mafkuraning ustunlaridan biri bo’lganligi sababli sohibqiron dinga keng e’ti-
bor berdi. U nafaqat askarlarini, balki barcha fuqarolarini musulmonchilik ruhida tarbiyalashga 
harakat qilgan. Uning doimo amal qilib kelgan «Kuch adolatdadir» degan so’zlari uning dav-
latni boshqarishdagi yuksak qobiliyatidan dalolat beradi. 
Mashhur  muarrixlardan  biri  Nizomiddin  SHomiy  o’zining  «Zafarnoma»  asarida  shunday 
yozadi:  «...  uning  adolatiyu  siyosati  o’rnatilgan  kunlarda  Movarounnahrning  eng  chekka  joy-
laridagina emas, balki Xo’tan chegarasidan Dehli va Kanboyit atrofigacha, Bobil Abvobdan to 
Misr va Rum hududigacha bo’lgan yerlardan savdogarlar u yerda tursin, bolalaru, beva xotinlar 
ham  ipakli  matolar,  oltin-kumush  va  eng  zarur  tijorat  mollari  keltirardilar  va  olib  ketardilar. 
Hech bir kimsa ularning bir doniga ham ko’z olaytira olmaydi va bir dirhamiga ham ziyon yet-
kazmaydi. Bu cheksiz ne’mat va poyonsiz marhamatlar Amir sohibqironning siyosati va adolati 
natijasidandir». 
Bu o’rinda shuni ta’kidlash joizki, Temurning hayoti katta jangnoma, u ko’plab mamlakat-
larni o’z tasarrufiga oldi. Lekin bu yerdagi asosiy masala-Temur shaxsining ustunligini va idora 
qilish qudratining sirlarini, mohir sarkarda va tinchlik pos-boni, fuqaro farovonligi rahnamosi 
sifatidagi shaxs ekanligi, uning yuksak me’moriy inshootlar qurishdagi o’rnini izohlash, uning 
yechimini topishdir. 
«Temur  tuzuklari»  -  adolatli  hamda  kuchli  davlat  barpo  etishdagi  muhim  qonun-qoidalar 
sifatida: 
Buyuk  strateg,  mohir  siyosatchi,  eskirgan  ijtimoiy  munosabatlarning  qat’iy  islohatchisi, 
savdo-sotiq, hunarmandchilik va madaniyatning homiysi bo’lgan Amir Temur «Qonunlar va urf
-odatlarga asoslangan» davlatni barpo etdi. 
Islom Karimov 
Amir  Temur  va  temuriylar  davrida  yozilgan  tarixiy  asarlar  anchagina  bo’lib,  ular  orasida 
«Temur  tuzuklari»  buyuk  jahongir  hayotiga  va  faoliyatiga  bag’ishlangan  asarlar  ichida 
shubhasiz alohida ahamiyat kasb etadi. «Temur tuzuklari» jahonning mashhur kutubxonalaridan 
joy olgan qimmatli asardir. 


242 
 
olinadigan  daromadning  uchdan  bir  qismiga  teng  bo’lgan.  Temur  tuzuklarida  yozilishicha, 
kimki biron sahroni obod qilsa, yoki yer osti suvlarini tortib oladigan inshoot qursa, yo, biron 
bog’ ko’kartirsa, yoxud biron tashlandiq yerni obod qilsa, faqat yerni o’zlashtirganining uchin-
chi yili (birinchi, ikkinchi yil umuman to’lamagan) qonun doirasida xiroj solig’i olingan. Undan 
tashqari ushr, mol, suvloq kabi soliq turlari mavjud bo’lib, ular yillar davomida amal qilingan 
tartib-qoidalarga  binoan  to’plangan.  Soliq  to’plovchi  soliq  yig’ish  jarayonida  soliqni  yaxshi 
so’zlar  bilan  to’plashi,  aholini  kaltaklash  hollari,  zanjirband  etish  hollari  kelib  chiqmasligini 
nazorat qilishi shart edi. 
Amir  Temur  davlatni  mustahkamlashda  qonun-qoidalarning  tutgan  o’rniga  keng  e’tibor 
berdi. Fransuz olimi Alfons de Lamartin Amir Temur davlati haqida shuday degan edi: «Evropa 
na Iskandarda, na Atillada va na Moskoviya zafarini quchgan yangi fotih Napoleonda adolatli 
qonunlar  asosiga  qurilgan  bunday  boshqaruvni  bunyod  etgan  emas».  «Davlat  ishlarini,  -  deb 
yozgan  edi Amir Temur,  -  saltanat  qonun-qoidalariga  asoslangan  holda  boshqardim. To’ra  va 
tuzukka tayanib saltanatda o’z martaba va maqomimni mustahkam saqlab turdim». 
Sohibqiron  mamlakat  obodonchiligiga  ham  juda  katta  e’tibor  berdi.  Dastlab,  Samarqandni 
poytaxt qilib olgach, u juda katta imtiyozlarga ega bo’lgan shaharga aylanadi. Sohibqiron hara-
kati  bilan  Samarqandda  dunyoning  yirik  shaharlaridan  keltirilgan  binokorlar,  me’morlar  to-
monidan masjidlar, madrasalar, maqbaralar bino etildi. Hatto g’ariblarga oziq-ovqat beradigan 
g’aribxonalar,  yo’lovchilar  qo’nib  o’tadigan  maxsus  joylar  ham  qurilgan.  SHahar  atrofi 
mustahkam  devorlar  bilan  o’ralib,  Ohanin,  SHayxzoda,  CHorsu,  Korizgoh,  So’zangaron  va 
Feruza  kabi  nomlar  bilan  darvozalar  quriladi.  Temurning  qarorgohi  sifatida  noyob  ma’muriy 
bino Ko’ksaroy va Bo’stonsaroylar ham aynan shu yerda quriladi. Temur noyob qurilishlardan 
tashqari Samarqand atrofida o’zining xeshu aqrabolariga atab turli go’zal bog’lar qurdirardi. 
Temur  ulkan  sohibqiron  sifatida  o’zining  ona  yurti  Keshga  katta  diqqat-e’tibor  bilan  qaradi. 
YOzma  manbalardagi  ma’lumotlariga  qaraganda,  Amir  Temur  SHahrisabzda  Oqsaroy,  jome’ 
masjid,  madrasalar  barpo  ettiradi.  Sohibqirondagi  ulug’  sahovatning  yana  bir  tomoni  shunda 
ediki, u bepoyon dashtlar bilan qamrab olingan Turkiston shahrini ham obodonchiligiga keng e’ti-
bor berdi. Jumladan, Xoja Ahmad YAssaviy maqbarasini qurish bilan bu yerda nafaqat obodon-
chilik, balki ko’chmanchi va o’troq aholi orasidagi munosabatni yaxshi yo’lga qo’yish, urug’lar 
o’rtasida tinchlik saqlash maqsadi yotgani ma’lum. 
Amir Temur davrida yangi shaharlar, savdo va hunarmandchilik keng rivojlanganligini aytib 
o’tmoq  lozim. Temurning  sa’y-harakatlari  bilan  Buxoro,  SHahrisabz, Toshkent  kabi  shaharlar 
savdo  va  hunarmandchilik  markazlari  sifatida  rivojlanib  bordi. Ayniqsa,  bu  davrlarda  hunar-
mandchilikning keng rivojlanishi shaharlarda hunarmandchilik mahallalari, savdo rastalari soni 
ortib  borishida  katta  ahamiyatga  ega  bo’ldi.  Sohibqiron  savdo  yo’llari  rivojiga,  uning  tinchli-
giga  keng  e’tibor  berib  bordi.  SHaxsan  o’zining  nazorati  ostida  savdo  yo’llari  nazorat  qilib 
borilishi savdo karvonlarining xavfsizligini ta’minladi. 
Amir Temur davlatining mafkurasi ijtimoiy-iqtisodiy hayotni izga solib yo’naltirishdan tash-
qari siyosiy hayotda ham kuch keng yo’lga qo’ydi. Sohibqiron chet davlatlar bilan aloqani keng 
yo’lga  qo’ydi.  U  davr  shart-sharoitlariga  ko’ra  tashqi  siyosatda  qat’iy,  faol  harakat  qilib,  o’z 
saltanati  dovrug’ini  jahon  miqyosiga  chiqara  oldi.  Sohibqironning  Yildirim  Boyazid  ustidan 
bo’lgan  g’alabalaridan  so’ng  Fransiya,  Angliya,  Genuya  va  Vizantiya  erkin  aloqalarni, 
savdogarlar  va  mol  almashishni  taklif  etgan.  SHunday  qilib  u  yevropa  davlatlari  bilan  yaqin 
97 
 
 
 
fikr-mulohazalarini 
aytadi.
 

Download 1,93 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   208   209   210   211   212   213   214   215   ...   370




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish