Insonning biror narsaga nisbatan zaririyatni his etishi
2.
Motiv
Insonni muayyan hatti-harakatlarga undaydigan bosh sabab, faoliyatga undovcxhi tirtki.
3.
Motivatciya
Insonni faollikka undovchi sabablar majmui.
4.
Affilyatcia motivi
Insonni boshqa kishilar bilan emotcional ijobiy munosabatlar o`rnatishga intilishi.
Psixologiyada motiv va motivatsiya tushunchalari farqlanadi.
Demak, “motivatsiya” deganda o`zaro bir-biri bilan bog`liq psixologik holatlarning 3ta turi tushuniladi.
Birinchidan, motivatsiya faoliyatga undovchi turtki, deb qaralishi mumkin. Bu holda motivatsiya umuman faollik holati nima uchun vujudga kelishi,
qanday ehtiyojlar sub`ektni faoliyatga undashini aniqlab beradi.
Ikkinchidan, motivatsiya xulq-atvor yonalishini tanlash sababi bo`lib, inson shaxsi yo`nalishini taskil qiladi.
Uchinchidan, motivatsiya faoliyatni boshqarish vositasi hisoblanadi. Bu vositalarga – emotsiya,istak, mayllarni kiritish mumkin.
Insonning hatti -harakatlarini belgilovchi barcha psixologik omillar shaxsiy dispozitsiyalar deb ataladi.
Barcha mavjud dispozitsiyalarning eng muhimi ehtiyoj hisoblanadi.
Ehtiyoj – odam va hayvonlarning normal yashashi hamda rivojlanishi
uchun zarur bo`lgan shart-sharoitlarga
muhtojlik holatidir.
A.MASLOU tomonidan odam ehtiyojlarining shaxsiy rivojlanish davomida paydo bo`ladigan ehtiyojlari ierarxiyasi taklif etilgan.
Motivatsiya turlari
Psixologiyada har xil faoliyat turlarida muvaffaqiyatga erishish motivatsiyasi nazariyasi ishlab chiqilgan. Uning asoschilari amerikalik olimlar –D.Makklelland, D.Atkinson va nemis olimi X.Xekxauzendir.
Bu nazariyaga ko`ra odamning muvaffaqiyatga yo`naltirilgan faoliyat bilan bog`liq ikki motivi farqlanadi.
Shaxs psixodiagnostikasi
Motiv – muayyan ehtiyojlarni qondirish bilan bog’liq bo’lgan faoliyatga undovchi sabab.Motivatsiya – insonni faol faoliyatga undovchi sabablar majmui.Ekstroversiya – shaxsning tevarak-atrofdagi odamlarga, tashqi hodisalarga yo’nalishi.Introversiya – shaxsning o’z fikrlari, sezgilari, kechinmalarining o’z-o’ziga tayanishi.Sotsiometriya – o’zaro munosabatlar tizimi bilan psixologik qovushuvchanlikni aniqlash maqsadida guruh va jamoalardagi shaxslararo munosabatlarni o’rganishdan iborat psixologik tadqiqot metodi.Temperament – ruhiy jarayonlar dinamikasini belgilovchi barqaror xususiyatXarakter – shaxsning o’ziga, atrof-muhitga, boshqalarga va mehnatga munosabatini ifodalovchi xususiyatlari yig’indisi.Shaxs haqida umumiy tushuncha, shaxsning dinamik strukturasi (Platonov bo‘yicha)SHaxs- insonni ongli faoliyat yoki munosabatlar sub`ekti sifatida tavsiflaydi. SHaxs – bu o’z menligini anglagan, jamiyatda biror ijtimoiy rol bajaradigan, ongli mehnati bilan o’z ehtiyojlarini qondiradigan insondir.K.K.Platonovning talqiniga binoan: jamiyatda o’z rolini anglovchi, ishga layoqatli, yaroqli a`zosi shaxs deyiladi.K.K.Platonov ta`limotiga ko’ra shaxs tuzilishi quyidagi shaklga ega:1.Yo’nalganlik –shaxsning axloqiy qiyofasi va munosabatlarini birlashtiradi. Undan harakatchanlik, barqarorlik. Jadallik, ko’lam darajalarini farqlash lozim.
2. Ijtimoiy tajriba – ta`lim vositasida, shaxsiy tajribada egallangan bilimlar, ko’nikmalar va odatlarni qamrab oladi.
3. Psixologik aks ettirish shakllari – ijtimoimy turmush jarayonida shakllanuvchi bilish jarayonlarining individual xususiyatlari.
4. Biologik shartlangan osttuzilish – miya morfologik va fiziologik xususityalariga muayyan darajada bog`liq bo’lgan patologik o’zgarishlarni, shaxsning yosh, jins xususiyatlarini va uning tipologik xislatlarini birlashtiradi.
Kadrlar tayyorlash milliy dasturining asosiy tushunchalaridan biri shaxs tushunchasi bo’lib, uning maqsadi ham mustaqil fikrlaydigan shaxsni tarbiyalashdir.Shaxsning his-tuyg`ularini trabiyalash, estetik va badiiy didini o’stirish, go’zallikka mehr uyg`otish insonparvar jamiyatning asosiy vazifalaridan biri bo’lib kelgan. SHaxs ma`naviyatini shakllantirishda bevosita ta`sir qiladigan muhim hayotiy omillardan biri ta`lim va tarbiya tizimi ekanligini I.A.Karimovning “Yuksak ma`naviyat-engilmas kuch” asarida ilmiy asoslab berilgan. Darhaqiqat, milliy ma`naviyatni yoshlar ongiga singdirish hamda ma`naviy qadriyatlarni qaror toptirishda tarbiya muhim omil hisoblanadi.Shaxs psixodiagnostikasida qo‘laniluvchi metodik vositalarning turlari .Shaxs psixodiagnostikasida psixologiyaning barcha metodlaridan foydalanish mumkin, ya`ni kuzatish, eksperiment, test, suhbat, anketa, faoliyat natijalarini tahlil qilish, sotsiometriya metodlari. Ular orasida ko’proq so’rovnoma va test metodlaridan foydalanish keng tarqalgan.Bolalar psixodiagnostikasi ixtiyorida faqat maxsus proektiv metodlar, ya'ni bolaning Yutuqqa erishish motivlari va xavotirlanish holatlarini o‘rganish metodlari mavjud shaxs sifatlarini baholashda ekspert baholash metodlaridan foydalanish mumkin. Bunda ekspert sifatida bolani yaxshi biladigan kattalar, tarbiyachilar, ota-onalar maydonga chiqadi. Faqat ana shunday tarzda bolaning shaxs sifatlariga baho bera olish imkoniyatlariga ega bo‘lamiz.
«Men kimman» metodikasiUshbu metodika yordamida maktabgacha tarbiya yoshidagi bolaning o‘z-o‘zini baholashi tashxislanadi. Tadqiqotchi 10 xil shaxs sifatlari haqida savol berib, qaydnomada belgilab boradi va ular ballarga aylantiriladi. Shaxsni o‘rganishda turli maxsus metodikalardan foydalanish bilan birga shaxsning qiziqishlariga, ehtiyojlariga, uning atrofdagi odamlar bilan munosabatiga tegishli va boshqa savolnomalar ham keng qo‘llaniladi. Savolnomalar yordamida tadqiqot o‘tkazish eksperimental psixodiagnostik tekshiruv o‘rnini bosmaydi, ularni to‘ldiradi, chuqurlashtirishi mumkin.
Bolalarni tekshirishda savolnomalardan foydalanish o‘z xususiyatlariga ega. Masalan, bola mustaqil ravishda savolnoma qog‘ozini to‘ldirishi mumkin emas, chunki savolni noto‘g‘ri tushunib, noto‘g‘ri javob berishi mumkin. Tadqiqotchi bolani savol bilan tanishtirishda, uning ma’nosini tushuntiradi, shundan so‘ng javobni maxsus qog‘ozga belgilab qo‘yadi. R.Kettell testining bolalar varianti
Bu metodika bog‘cha bolalari va boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun maxsus mo‘ljallangan bo‘lib, Kettellning kattalar uchun mo‘ljallangan 16-omilli shaxsni o‘rganish testining moslashtirilgan variantidir.Testning tuzilishi.Test bola shaxsining asosiy xususiyatlarini ifodalovchi shkalani o‘z ichiga oladi. Har bir xususiyatning ijobiy va salbiy tomonlari mavjud.
