Gumanitar fanlar fakulteti O‘ta 20/5- guruh talabasi Jo’rayeva Shahlo Rahimjon qizining

 
 
Yordamchi
so’z turi
Sof yordamchi so’z
 Qo’shimchasi-
mon yordamchi
Yarim
yordamchi so’z

---

23 
so’z
Ko’makchi
 
kabi, singari, sari, sayin, dovur, 
uchun, orqali
-dek, -day,
dayin, -cha
old, oldin, orqa, qarshi, avval,
bo’ylab, ko’ra, qarab, tomon
Bog’lovchi
va, hamda, ammo, lekin, biroq, 
chunki, shuning uchun, agar, 
go’yo, toki, basharti, garchi, xoh, 
dam, yoki, yoxud, yo
-ki, (-kim),
-u, -yu, -da
vaqtida, bir, ba’zan, gоhida
Yuklama
axir, xatto, faqat, ham, naq, 
go’yo, go’yoki, atigi
-mi, -ku, -gina, u/yu, 
-da, -a, -oq/yoq, -dir
yolg’iz, ba’zan, bir
Jadvaldan ko’rinib turganidek, yordamchi so’zlar salmog’i mustaqil so’zlar hisobidan ortib 
boradi. Yordamchi so’zlarning boyishida yana bir yo’l ularning ichki tomondan bir turdan ikkinchi 
turga o’tishidir, aniqr-og’i, “oraliq hodisa” xususiyatiga ega bo’lgan ko’makchi-bog’lovchi, 
bog’lovchi-yuklamalarning 
mavjudligi. 
Masalan, 
bilan, 
deb, 
deya
kabilar 
ko’makchi-
bog’lovchilardir. Ushbu ko’makchilarning bog’lovchi vazifasida kelishi ancha keng tarqalgan 
hodisadir. 
Ammo 
lekin 
bu 
ishni 
paysalga 
solish 
yaramaydi
gapida 
bog’lovchi-
yuklama qo’llanilgan, ya’ni ammo bog’lovchisi kuchaytiruv yuklamasi vazifasida kelgan.
Bugungi kunda yordamchi so’zlarni har tomonlama o’rganish, ularni lisoniy tahlil qilish 
ishlari tilshunosligimizda davom etmoqda.
 
Ko’makchilar yordamchi so’zlarning bir ko’rinishi sifatida.
Turkiy tillarda (jumladan, 
o’zbek tilida ham) ko’makchilar ko’p yillardan buyon tilshunoslarning tekshirish manbai bo’lib 
kelmoqda. O’zbek tilidagi ko’makchilarga birinchi bo’lib mukammal ta’rifni A.N.Kononov bergan: 
“Ko’makchilar shunday bir gruppa so’zlarki, ular ot bilan yoki ob’ekt bilan predikat 
orasidagi qurol – vosita, maqsad, sabab, payt, masofa, yo’nalish, o’xshatish kabi munosabatlarning 
yaratilishida xizmat qiladi”. Sh.Shoabdurahmonov ham o’zining “YOrdamchi so’zlar” asarida 
ko’makchilarga xuddi shunday ta’rif bergan: “Ko’mak-chilar ob’ektning ob’ektga yoki ob’ektning 
predikatga bo’lgan turli grammatik munosabatlarini ko’rsatuvchi yordamchi so’zlardir”. 
Darhaqiqat, ko’makchilar orasidagi tobe munosabatni ifodalash va kelishik ma’nolarini aniqlash, 
to’ldirish uchun xizmat qiladi. Shu xususiyati bilan ko’makchi bog’lovchi va yuklamalardan 
farq qiladi. Ko’makchilar ma’no va vazifa jihatidan kelishik qo’shimchalariga yaqin turadi. 
Shuning uchun ba’zan kelishik shakllaridan anglashilgan ma’no ko’makchi bilan ham ifodalanadi 
(
Mashinada keldim - mashina bilan keldim. Ukamga oldim- ukam uchun oldim 
kabi). Lekin bular 
kelishik affikslariga qaraganda ma’noni aniq, konkret ifodalaydi.