G. N. Najmiddinova O’. U. Qurbonova

 Kazuol.  School Education  in Japon.  Tokio,  1989, P.25, 
2
 Principes pour  une peflexion  sup  les contenus  dei lenseignement Iee  Monde  de  Education.  1989. № 159.p.15-
20.  
1
 Боревская  Н.Е.  Новые  учебные  программы  в КНР.  Педагогика.  1993. № 3.С.106. 
2
  Bathory  Z.  A  National  Core  Curriclulum  and  the  Democratization  of  Public  Education  in 
Hungary//  Curriculum  Studies. 1993. Vol.1 . N.1. P.94.  

---

 
142 
1992  yil  Vengriya  pedagoglar  guruhi  milliy  o‘quv  rejasining  loyihasini 
tayyorladilar,  bu  reja  6  yoshdan  16  yoshgacha  bo‘lgan  o‘quvchilarga  mo‘ljallab 
tuzilgan  bo‘lib,  quyidagi  fanlar  bo‘yicha  tuzildi:  ona  tili,  chet  tili,  matematika, 
tabiiy  fanlar,  inson  va  jamiyat,  san‘at,  texnika  madaniyati  va  atrof-muhit,  hayot, 
oila, uy iqtisodi, jismoniy tarbiya va sport. Mazkur fanlarga o‘quv vaqtining 80 % i 
ajratilgan  edi.  1993  yilda  ―Ta‘lim  to‘g‘risida‖gi  qonunning  loyihasi  ishlab 
chiqilgan.  Qonun  loyihasi  muhokamasida  har  xil  yondashuvlar  yuzaga  kelgan: 
ayrim  guruhlar  ta‘limni  markazlashtirish,  davlatning  muntazam  boshqaruvini 
o‘rnatish  tarafdori  bo‘lgan  bo‘lsalar,  ayrimlari  esa  maktabga  to‘la  erkinlik  berish 
markazlashtirmaslik  tarafdori edilar. 
Shunday  qilib,  80-yillarning  ikkinchi  yarmi  va  90-yillarning  boshidagi 
Ta‘lim  standartini  yaratishga  bo‘lgan  har  xil  qarash  va  va  urinishlar  bir  tomondan 
o‘quv  rejalari  va  dasturlarini  qisqartirish  yo‘lidan  borgan  bo‘lsa,  boshqalari 
aksincha, ko‘paytirish tarafdori edilar.  
 
Agar  savodxonlikning  an‘anaviy  bo‘lib  kelgan  tushunchasi  o‘qish,  xat  va 
hisob  o‘rganishdan  iborat  bo‘lgan  bo‘lsa,  90-yillar  boshiga  kelib,  bu  tushuncha 
ancha  kengaydi.  Tailandda  o‘tkazilgan  ―Ta‘lim  barcha  uchun‖  mavzuidagi  (1990 
y) 
Butundunyo 
Konferensiyasida 
shunday 
deyilgan: 
―Ta‘lim  yo‘nalishi 
tushunchasining  o‘zi  kengaytirilishga  muhtoj…bilim  va  yangiliklarning  keng 
qamrovliligi  hayot uchun zarurdir‖.
1
    
Har  xil  mamlakatlarning  pedagog  va  ta‘lim  sohasi  arboblari  ta‘limni  isloh 
qilishda  turli  xil  yo‘ldan borishgan.  
Birinchidan,  barcha  mamlakatlar  o‘quv  rejasiga  zamonaviy  predmetlar  va 
kurslar  kiritishni,  shuningdek,  o‘quv  predmetining  yangi  materiallar  bilan 
boyitishni  o‘z oldilariga  maqsad qilib qo‘yishgan.  
Ikkinchidan,  ta‘lim  mazmunini  qayta  qurishning  muhim  yo‘nalishlari 
sifatida  o‘quv dasturlarini  fundamentallashtirishni  zarur deb hisoblashgan.  
Uchinchidan,  bilimlarning  integratsiyasini,  o‘quv  dasturlarini  mukammal 
yaratishni  ilgari  surdilar.   
U 
yoki 
bu 
qarashlarni 
ko‘rib 
chiqib, 
ta‘limning 
mazmunini 
modernizatsiyalash  xarakterida  ekanligining,  bunda  asosiy  o‘quv  fanlari  majmui  – 
tabiiy-matematik  va  gumanitar  fanlarga  alohida  e‘tibor  qaratilganligiga  amin 
bo‘ldik.  
80-  yillarning  oxirida  tabiiy  ilmiy  va  matematik  ta‘limni  isloh  qilish  zarur 
edi. Chunki  mazkur fanlar  sohasida yangilanishlar  mavjud  edi.  
Shuning  uchun  mamlakatlarda  birinchi  o‘rinda  e‘tibor  tabiiy-matematik 
ta‘limga  qaratilgan.   
                                                                                                                                                             
 
  
 
 
1
 Final Report World Confepence on Education for All:  Mrrting Basic Leapning Needs. 5-9  March 1990.  Somtien, 
1990.P.7. 

---

 
143 
 AQSHning  o‘rta  maktablarida  tabiiy  fanlarni  o‘rganishning  majburiyligi  barcha 
maktablarga  taalluqli  emas  edi.  Ko‘plab  shtatlarning  hukumat  komissiyasiga 
tavsiyasi  bilan  o‘rta  maktablarning  yuqori  sinflarida  matematika  va  tabiiy  fanlar 
uch yil  mobaynida, informatika  esa yarim  yil  mobaynida o‘qitiladigan  bo‘ldi. 
Buyuk  Britaniyada  esa  ―Ta‘limni  isloh  qilish  to‘g‘risida‖gi  qonun  (1988y)ga 
muvofiq  tabiiy  fanlarni  o‘qitish  majburiy  bo‘lmagan boshlang‘ich va to‘liqsiz o‘rta 
maktablarda  tabiiy  fanlarni  majburiy  maktablarning  barcha  o‘quvchilari  uchun 
majburiy  qilib  belgilangan.
1
   
Shuningdek,  80  -  yillarda  GDRning  ayrim yerlarida Asosiy maktabning o‘rta 
sinflarida  matematika  fanlarini  o‘rganish  haftasiga  4-5  soat  o‘quv  soatiga 
ko‘paytirilgan. 
Tabiiy  bilimlarni  oshirishga  intilish  nafaqat  rivojlangan  mamlakatlar  uchun, 
balki,  rivojlanayotgan  mamlakatlar  uchun  ham  xarakterlidir.  Shu  o‘rinda  hind 
pedagogi U.S.Choudharining  quyidagi  so‘zlarini  keltirib  o‘tish joiz: 
-  ―Dunyo  tabiiy  fanlar  inqilobidan  qayg‘uradi.  Uning  markazi  industrlashgan 
davlatlar  bo‘lsa,  hayotning  barcha  jabhalarida  uning  ta‘sirini  sinab  ko‘ruvchi 
rivojlanayotgan  mamlakatlardir‖.
2
   
Shimoliy  va  Markaziy  Yevropa  davlatlariga  taalluqli  ta‘lim  mazmuni 
egallagan  tabiiy  ilmlarni  oshirish  diqqat  e‘tiborga  muhtoj  bo‘lgan bo‘lgan predmet, 
yoki  MDH  davlatlarida  kamaytirilgan.  Afrika  mintaqaviy  konferensiyasida  (1982 
yil)  shunday  deyilgan:  ―Qit‘adagi  mamlakatlar  tabiiy  bilimlarni  yangilash  uchun 
yangi  dastur va darsliklar  tayyorlashmoqda‖.
1
 
Shuningdek,  asosiy  e‘tibor  (o‘qitishda)  o‘quvchilar  kundalik  hayot  bilan 
bog‘liq bo‘lgan hayotiy bilimlarni  oshirishlarida  deyilgan.      
Buyuk  Britaniyada  matematikani  o‘qitish  komissiyasining  dokladida  (1988 
y)  bu  fan  sohalari  quyidagilarga  ajratildi:  ―Maktabda  o‘rganish  uchun  zarur 
bo‘lgan:  hisob,  algebra,  geometriya,  statistika  va  ehtimollar  nazariyasi,  algoritm, 
elementar  dasturlash  kabilar‖.
2
  Mualliflar  o‘z  nutqlarida  matematikaning  hayot-
mehnat  faoliyati  uchun zarur bo‘lganlariga  asosiy e‘tiborni qaratgan.  
80-90-  yillar  dunyo  mamlakatlari  ta‘lim  mazmunidagi  islohotlarda  tabiiy 
fanlarning  integratsiyalashuvi  vujudga  kelgan.   
Integratsiyalash 
modeli 
o‘quv 
materiallarining 
yuqori 
darajada 
integratsiyasi,  masalan,  «energiya»  mavzusi  fizika  fanida  o‘tiladigan  bo‘lsa, 
biologiya  va ximiya  fanlarida  boshqa mavzular orqali bir-birisi  bilan   bog‘langan.  
Shuningdek,  mazkur  uchta  fanlar  ketma-ketlik  asosida  o‘rgatilgan.  Ya‘ni 
biologiya,  fizika,  kimyo alohida  o‘rgatilgan,  lekin  bir vaqtda emas.  
Tabiiy  bilimlar  kursidagi  bu  kabi  yondashuvdan  Yaponiyaning  kichik  o‘rta 
maktablarida  foydalanilgan.   
Amerika  pedagogi  R.Fogarti  fanlar  integratsiyasining  o‘nta  variantini 
ajratgan.