Foydali qazilmalarni boyitish jarayonlari

 
Boyitish jarayonining miqdor sxemasini hisoblash 
Flotatsiya va gravitatsiya usulida boyitish jarayonining miqdor 
sxemasini hisoblash bir-biriga o‘xshash bo‘lgani uchun gravitatsiya 
usulida boyitish jarayonining miqdor sxemasini hisoblash usulini 
keltiramiz. 
Asosiy flotatsiya 
I Tozalash 
Nazorat flotatsiyasi 
chiqindi 
boyitma 
chiqindi 
II Tozalash 
chiqindi 
Oraliq mahsulot 
boyitma 

---

143 
Boyitishning miqdor sxemasini hisoblashda sxemadagi barcha 
mahsulotlar uchun asosiy texnologik ko‘rsatkichlar – 



,
,
,
Q
larning son 
qiymati 
aniqlanadi:
Q
– mahsulotning og‘irligi (t/soat yoki t/sut); 

– mahsulotlarning 
chiqishi, 
%;

– mahsulotlardagi qimmatbaho komponentning miqdori, %; 
E mahsulotlarga ajralish, %. Ba`zi hollarda qo‘shimcha ravishda 
Е
– xususiy ajralishning qiymati aniqlanadi. 
Miqdor sxemasi quyidagi tartibda hisoblanadi: 
1.
Sxemani hisoblash uchun kerakli va yetarli bo‘lgan dastlabki 
ko‘rsatkichlarning soni aniqlanadi. 
2.
Dastlabki ko‘rsatkichlarning, ya’ni 
,
,
,



larning soni 
tanlanadi. 
3.
Dastlabki ko‘rsatkichlarning son qiymati belgilanadi. 
4.
Sxema dastlabki ko‘rsatkichlarni bog‘lovchi tenglamalar orqali 
hisoblanadi. 
5.
Hisoblash 
natijalari 
jadval 
va 
grafiklar 
tarzida 
rasmiylashtiriladi. 
Sxemani hisoblash uchun kerak bo‘ladigan dastlabki ko‘rsatkichlar 
soni
N=A-B, bu yerda: 
N 
– dastlabki ko‘rsatkichlarning soni; A – dastlabki 
ko‘rsatkichlarning umumiy soni, B –tenglamalarning umumiy soni. 
Har qanday boyitish sxemasi ikki turdagi jarayonlarni, ya`ni ajralish 
va qo‘shilish jarayonlarini o‘z ichiga oladi. Ajralish jarayonlarida bitta 
mahsulotdan ikki va undan ortiq, qo‘shilish jarayonlarida esa ikki va 
undan ortiq mahsulotdan bitta mahsulot olinadi. Sxemadagi umumiy 
jarayonlar soni
к
а
а
а
а
+
=
, 
bu yerda, a, a
a
, a
q
– tegishli ravishda barcha jarayonlar, ajralish va 
qo‘shilish jarayonlari soni. 
Masalan, yuqoridagi sxemada jami 8 ta jarayon bo‘lib, ulardan 5 
tasi ajralish va 3 tasi qo‘shilish jarayonlaridir. 
Har qanday boyitish sxemasi 3 turdagi mahsulotlardan tashkil 
topadi: 
1. dastlabki mahsulotlar – n
d
2. ajralish mahsulotlari – n
a
3. qo‘shilish mahsulotlari – n
q
. 

---

144 
q
a
d
a
n
n
N
+
+
=
Berilgan sxema uchun n
d
=1, n
a
=10; n
q
=3. 
N=14 
Hisoblanuvchi komponentlar soni 
s
harfi bilan belgilanadi. 
s=1+e (nometal rudalar uchun) 
bu yerda: e – hisoblanuvchi qo‘shimcha komponentlar. 
Sxemani hisoblashda har qaysi qayta ishlanuvchi mahsulot uchun 


,
,
E
ni son qiymatini aniqlash kerak. 
Monometalli rudalar uchun s =2, ikki komponentli rudalar uchun s 
=3 deb qabul qilinadi.