Фанидан таянч конспект ғ. Б. Эрназаров

Фаровонлик. Инсон тараққиёти фақатгина ижтимоий сиёсат соҳаси билан чекланади деб ўйлаш хато бўлади. Иқтисодий ривожланишсиз, иқтисодий салоҳиятни кўтармасдан, одамларнинг эҳтиёжларини қондириш ва имкониятларини кенгайтиришга эришиб бўлмайди. Инсон тараққиёти концепциясини фақат таълим ва соғлиқни сақлаш, гендер ривожланиш ва қашшоқликка қарши кураш кўрсаткичлари каби ижтимоий мезонлар статистикаси асосида таҳлил қилиш нотўғри. Ушбу маълумотлар жамғариш ва инвестициялар, ишлаб чиқариш ва истеъмол қилиш, савдо ва технологиялар каби кўрсаткичларсиз инсон тараққиёти ҳақида тўлиқ тасаввур ҳосил қилиш имконини бермайди. Охир-оқибат, жамиятнинг ривожланишини унинг самарадорлигига, яъни одамларнинг моддий ва маънавий эҳтиёжларини қондириш учун ресурслардан фойдаланиш оптималлигига кўра баҳолаш лозим. Шу сабабли инсон тараққиётининг бош уч компонентидан биттаси фаровонлик ҳисобланади.

Ҳуқуқ ва имкониятларнинг кенгайиши. Инсон тараққиётининг даражаси ривожланиш масалаларини ҳал қилишда инсоннинг ўзи қанчалик иштирок этаётгани ва ушбу жараённи такомиллаштирида ҳал қила олишдаги шахс сифатидаги қурби билан ҳам белгиланади. Ахир инсон шу борада ривожланиш жараёнининг нафақат объекти, балки субъекти сифатидаги фаоллиги ҳам муҳимдир.

Адолат. Ҳар бир жамиятнинг ривожланиш даражаси имкониятлар тенглигига, яъни ушбу жамиятда аҳолининг турли намоёнлари ва гуруҳлари ўртасида ҳуқуқ ва мажбуриятлар тақсимланиши адолат принципига кўра баҳоланиши керак. “Имкониятлар тенглиги” мавҳум тушунча эмас. У аниқ, реал ҳамда ҳуқуқий ва иқтисодий таъминлашни талаб қилади. Унинг моҳияти шундаки, жамиятда муайян белгига, шу жумладан, жинсига кўра, ҳуқуқий ва иқтисодий камситиш, кўпроқ ёки камроқ имтиёзларга эга этник гуруҳлар, эксплуатация қилинувчи синфлар бўлмаслиги керак. Ногиронларга тизимли ёрдам алоҳида эътиборни талаб этади. Бундай адолатни ўрнатиш омиллари орасида қонунчиликда мустаҳкамланган ва амалиётда қўлланадиган сиёсий ҳуқуқ ва эркинликлар, соғлиқни сақлаш ва таълим тизимларидан фойдаланиш, микромолиялаш тизими орқали ижтимоий ҳимояга муҳтож қатламларни қўллаб-қувватлаш ва бошқалар мавжуд.