Falsafa asoslari

48





zino va fahsh ishlar bilan shug‘ullanmaslik, harom-xarish ishlar- dan qochish, halol mehnat qilish, biror kasbni egallash, muhtoj- larga mehr-shafqat ko‘rsatish kabi g‘oyalarni xalqqa singdirish uchun kurash olib bordi. Naqshbandlik tariqatining yirik shayx- lari bo‘lmish Sayyid Amir Kulol, Shayx Abu Bakr Tayobodiy, Mir Sayyid Barakalar Temurning pirlari bo‘lib, sohibqiron ular bilan tez-tez muloqot qilib turgan.

Temuriylardan Shohruh, Ulug‘bek, Xusayn Boyqaro, Bo- bur Mirzolar davlatni boshqarishda, din va tasavvuf qoidala- riga amal qilishda, ilm-fan va madaniyatni rivojlantirishda uning an’analarini izchil ravishda davom ettirdilar. Bu davrda me’morchilik san’ati yuksak darajaga ko‘tarildi. Amir Temur Ko‘ksaroy masjidi, Shoxizinda, Bibixonim madrasasini qurdirdi. Keshda (Shahrisabz) Oqsaroy barpo qila boshladi. Mirzo Ulug‘bek davrida 1417—1420-yillarda Registonda, keyinchalik Buhoroda, 1432—1433-yillarda G‘ijduvonda madrasalar qurildi, Bibixonim masjidi, Go‘ri Amir maqbarasi qurib bitkazildi. 1429-yili esa Ulug‘bekning falakiyot rasadxonasi nihoyasiga yetdi. Xirotda ham ko‘plab me’morchilik binolari barpo qilindi. Ular jumlasiga masjid, madrasa va xonaqohlardan iborat bo‘lgan Gumbazi sabz, Alisher Navoiy qurdirgan «Ixlosiya», «Nizomiya», «Shifoiya» madrasalari, Marv shahridagi «Xusraviya» madrasasi va boshqalar kiradi. Navoiy yashagan zamonda Xirotda «Sharq Rafaeli» deb nom olgan Kamoliddin Behzod (1456—1535) va shoh Muzaffar kabi dunyoga mashhur rassomlar ijod qildi. Behzod «Zafarnoma» kitobiga, Xusrav Dehlaviyning «Xamsa», Sa'diyning «Bo‘ston» asarlariga naqsh bergan va Xusayn Boyqaro, Xotifiy, Jomiy va boshqalarning rasmini chizgan, xalqning mehnatini, tabiat man- zaralarini haqqoniy tasvirlagan.

XIV—XV asrlarda Movarounnahr va Xurosonda ilm-fanning ko‘p sohalarida yuksalish yuz berdi. Jahonga mashhur olimlar, tabiatshunoslar va shoirlar yetishib chiqdi. Tibbiyot, riyoziyot, handasa, tarix, adabiyot, jo‘g‘rofiya, pedagogika, mantiq, fal- safa, axloqshunoslik va boshqalarga e’tibor berildi. Ayniqsa, ba- diiy adabiyot va adabiyotshunoslik tez rivoj topa boshladi, ularda o‘sha davrning muhim ijtimoiy muammolari va insonparvarlik